مقالستان

مقالستان

مقالات مریم غفاری جاهد (دکتر زبان ادبیات فارسی و منتقد برگزیده پنجمین جشنواره نقد کتاب)
مقالستان

مقالستان

مقالات مریم غفاری جاهد (دکتر زبان ادبیات فارسی و منتقد برگزیده پنجمین جشنواره نقد کتاب)

بیمه اهل قلم

نویسندگی شغل پرآمدی نیست و کمتر کسی می تواند از این راه به درآمد برسد اما راه هایی هست که بتوان از طریق آن به حد اقلی از امکانات نویسندگی رسید. یکی از این راه ها چاپ کتاب است. کمتر کسی اطلاع دارد که با چاپ سه عنوان کتاب می توان به عضویت صندوق نویسندگان درآمد و از مزایای بیمه پایه و تکمیلی اهل قلم استفاده کرد . حتی تحت تحت شرایطی می توان به واسطه آثار چاپ شده مستمری نیز دریافت کرد اگر هنوز کتابی ننوشته اید یا پایان نامه و رساله خود را به کتاب تبدیل نکرده اید می توانید با مدیر این وبلاگ که دارای چندین کتاب چاپ شده و مقالات متعدد در مجلات و همایش هاست، تماس گرفته و در این زمینه مشاوره بگیرید.

شماره های تماس و واتساپ: 09150619448

09127210293

مشاوره و راهنمایی رساله،پایان نامه، مقاله، پروپوزال

آموزش خصوصی و نیمه خصوصی،  آنلاین و حضوری.

روش تحقیق، نگارش رساله، پایان نامه، مقاله، پروپوزال، کتاب.

در رشته های: ادبیات فارسی، تاریخ،علوم قرآنی، الهیات، فقه، معارف


استخراج مقاله از رساله و پایان نامه

کلاس های حضوری در محدوده تهران و  کرج

شماره های تماس و واتساپ

09127210293

09150619448

جاهد

ایمیل:maryamjahed@ymail.com

بررسی تطبیقی رمان‌های «آئورا» اثر کارلوس فوئنتس و«زنی پنهان میان واژه‌ها» اثر شهریار عبّاسی

چکیده

رئالیسم جادویی، محصول دوران مدرنیسم است که در پی آمیختگی رئالیسم و سوررئالیسم به وجود آمد. نظریه‌پردازی این مکتب همچون مکتب‌های ادبی دیگر، در غرب شکل گرفت و به رمان نویسی ایران وارد شد. کارلوس فوئنتس یکی از نویسندگان عرصه رئالیسم جادویی است که با حرکت در زمان گذشته، حال و آینده به طرزی بدیع و روانکاوانه، آرزو‌ها و خواسته‌‌های شخصیت‌‌هایش را به نمایش می‌گذارد. آئورا، داستان بلندی است که از طریق روایت دوم شخص، واقعیت‌های وجودی دو شخصیت اصلی را وصف می‌کند و نمایی از پیری و جوانی آن دو ارائه می‌دهد. شهریار عبّاسی نیز نویسنده رئالیست ایرانی است که اولین اثر رئالیسم جادویی خود را - زنی پنهان میان واژه‌‌ها-تحت تاثیر آئورا به نگارش درآورده و از روایت دوم شخص نیز استفاده کرده است. در این پژوهش بر اساس رویکردی تطبیقی، این دو اثر با یکدیگر مقایسه می‌شود و نحوه تآثیر «فوئنتس» بر «شهریار عبّاسی» بررسی و مشخص شده عبّاسی در کلیّت اثر خود از شخصیت زن جادویی بهره گرفته، امّا طرح داستانی خود را بر عناصری دیگر استوار کرده است. روایت دوم شخص نیز دارای جنبه‌‌های متفاوت از دوم شخص فوئنتس است.

کلید‌واژه‌ها: فوئنتس، آئورا، شهریار عبّاسی، زنی پنهان میان واژه‌ها، رئالیسم جادویی، روایت دومشخص.

 

 

ادامه مطلب ...

ویژگی های سبکی جلد اول روایات داراب هرمزد بر اساس نسخه خطی کتابخانه مجلس

نشریه علمی پژوهشی سبک شناسی و تحلیل متون نظم و نثر فارسی ش82 اسفند 1401

مریم غفاری جاهد

دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

علی تسنیمی 

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

زمینه و هدف :روایات زرتشتیان که حاوی مباحث فقهی و حقوقی دین زرتشت است، طی سال‌ها توسط راویان مختلف از هند و ایران گردآوری شده و در مجموعه ای به نام مجموعه روایات زرتشتیان یا روایات داراب هرمزد تدوین شده است. از این کتاب چند نسخه در کتابخانه‌های هند و ایران موجود است. در این پژوهش نسخه کتابخانه مجلس از جهت ویژگی‌های ساختاری، فکری و ادبی بررسی شده است.

روش ها : این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی با هدف شناخت ویژگی‌های کتاب و نحوه تأثیر خط و زبان اوستا و پهلوی و فارسی و عربی بر زبان و نگارش آن و همچنین محتوای روایات و سبک ادبی آن انجام گرفته است.

یافته ها : خط و زبان این کتاب اندکی متأثر از خط و زبان و سبک قرن دهم و کاربرد واژه های عربی و بیشتر متمایل به خط و زبان پهلوی و اوستایی و واژه های زرتشتی است. از جهت رسم الخط غلبه با پیوسته نویسی و از نظر واژه های کاربرد واژه‌های فارسی و زرتشتی قدیمی و زبان اوستایی غلبه دارد و در موارد بسیاری خط و زبان اوستا نیز مستقیماً در آن به کار رفته است. دستخط کتاب نیز در جاهای مختلف متفاوت شده و  در برخی صفحات نازیبا و بی نظم است که نشان دهنده کاتبان متعدد و افزودن مطالب در زمانهای مختلف است. محتوای کتاب نیز شامل مباحث اعتقادی دین زرتشتی است که از طریق پرسش و پاسخ و توجه به روایات راویان مختلف از کتب معتبر نقل شده است از نظر ادبی، سبک خاصی نمی توان برای این کتاب در نظر گرفت به دلیل این که روایات از منابع مختلف آورده شده است و مبنای زیباشناسی ندارد و ویژگی های آن شامل جابجایی های نحوی و حذف افعال و همچنین تکرار مکررات، اندکی تشبیه و تمثیل است . روایات منظوم نیز ویژگی شعری نداشته و از ساختار زیبا شناسی و بدیعی برخوردار نیست.

نتیجه گیری این کتاب به دلیل استفاده از روایت‌های مختلف از منابع متفاوت و نقل از راویان متعدد دارای خط و زبان متنوع است و نوشته یکدستی ندارد و  مهمترین ویژگی آن سبک فکری است که ابعاد بسیاری از موازین دین زرتشتی را با زبانهای مختلف بیان می کند.

کلید واژه‌‌ها: روایات داراب هرمزد، زرتشتی، رسم الخط، اوستا، پهلوی، فقه و حقوق، سبک ادبی و زبانی. 

ادامه مطلب ...

چیستی و چرایی وجه شبه و کیفیت تعامل آن با طرفین تشبیه بر اساس آراء بروک-رز و گوتلی

                                    فصلنامه علمی پژوهشی بلاغت کاربردی و نقد ادبی سال4ش2پیاپی8-1398

چیستی و چرایی وجه شبه و کیفیت تعامل آن با طرفین تشبیه بر اساس آراء بروک-رز و گوتلی (مطالعۀ موردی : منظومه های ویس و رامین گرگانی و خسرو و شیرین نظامی) 


چکیده

وجه شبه از ارکان مهم در تشبیه است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. خیال انگیزی تشبیه و نوآوری در آن تا حدود زیادی به وجه شبه باز می گردد. خیالی و حقیقی بودن وجه شبه در ارتباط با طرفین تشبیه، همچنین تشبیهات کارکردی در نظریۀ بروک-رز مطرح شده و گوتلی نیز بر اساس رابطۀ وجه شبه با مشبه و مشبه به سه نوع رابطه ضروری، مورد انتظار و محتمل اشاره کرده است. در این پژوهش بر اساس این دو الگو، به بررسی تشبیهات ویس و رامین و خسرو و خسرو و شیرین پرداخته و این نتیجه حاصل شده که، در هر دو منظومه، تشبیهات تصویری بسامد بیشتری از تشبیهات کارکردی دارند و در خسرو شیرین نسبت وجه شبه کارکردی بیش از ویس و رامین است. وجه شبه در خسرو و شیرین به دلیل نزدیک شدن به سبک عراقی گرایش به معقول شدن دارد ولی در ویس و رامین بسامد محسوسات بیشتر است. نتیجه دیگر این تحقیق در رابطه با الگوی گوتلی است بیانگر بسامد وجه شبه ضروری نسبت به مشبه به و مورد انتظار در مشبه است. بر اساس این جدول بسامد خیال انگیزی در خسرو و شیرین بیشتر است.

کلیدواژه‌ها:وجه شبه، ویس و رامین، خسرو و شیرین، گوتلی، بروک-رز. 

ادامه مطلب ...

نقد و بررسی تطبیقی ترجمه‌های کارنامه اردشیر بابکان


چکیده

کارنامۀ اردشیر بابکان از متون پهلوی متأخر و شامل زندگی و چگونگی به شاهی رسیدن اردشیر بابکان است. از این کتاب دو نسخه پهلوی موجود است که از روی آن‌ها برگردان‌هایی به فارسی انجام گرفته است. نخستین ترجمۀ فارسی که در حال حاضر موجود است، توسط احمد کسروی انجام گرفته که در مجلۀ ارغوان سال 1306 به چاپ رسیده و پس از آن ترجمه‌های دیگری را بهرام فره‌وشی، صادق هدایت، محمد جواد مشکور، قاسم هاشمی‌نژاد و مهری باقری انجام داده‌اند که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارد. در این مقاله، شش ترجمۀ مذکور ضمن مقابله با اصل متن پهلوی مورد نقد قرارگرفته و برخی تفاوت‌های آن‌ها با متن اصلی و با یکدیگر بررسی شده‌است. نتیجۀ بررسی این است که به علت شباهت حروف پهلوی به یکدیگر در مواردی، واژه‌ها قابل تشخیص نبوده و مترجم بنا به برداشت خود، یکی از دو صورت را برگزیده است. در مواردی نیز مترجم با کاهش و افزایش واژه‌ یا جملاتی، در متن دخل و تصرف نموده است که موجب اختلاف با متن پهلوی و با ترجمه‌های دیگر است. از سویی ترجمه‌های اولیۀ این متن، به ویژه ترجمۀ فره‌وشی، به علت وفاداری بیش از حد به متن پهلوی، قابل استفاده نیست و از ترجمه‌های متأخر، مهری باقری و هاشمی نژاد با کاربرد واژه‌های فارسی امروزی و حذف شماره‌گذاری‌های داخل متن اصلی،  کار روان‌تر و قابل پذیرشی ارائه کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها: کارنامۀ اردشیر بابکان، ترجمه، متن پهلوی، امانت‌داری، دخل و تصرف.


 

1. مقدمه

کارنامۀ اردشیر بابکان که گویا متن اصلی آن در دست نیست، یکی از متون پهلوی است که بارها به فارسی برگردانده شده‌است. داستان زندگی اردشیر در تواریخ متعدد از جمله طبری(1351: 1/111-103). ثعالبی(1372: 473-480). نقل شده‌است. از این کتاب دو نسخه به زبان پهلوی موجود‌است که چند برگردان به فارسی از آن‌ها وجود دارد. احمد کسروی در سال 1306 ترجمۀ فارسی از آن نموده، در مجله ارمغان به چاپ رساند که بعدها همین نسخه به صورت کتاب نیز به چاپ رسید. پس از آن، صادق هدایت،  بهرام فره‌وشی، قاسم هاشمی نژاد، محمد جواد مشکور و مهری باقری ترجمه‌هایی از آن ارائه دادند. صادق هدایت در مقدمۀ ترجمۀ خود از ترجمۀ دیگری توسط خدایار دستور شهریار ایرانی در سال 1899میلادی یاد می‌کند، که نسخه‌ای نایاب‌است و به نظر صادق هدایت دارای نواقصی نیز هست و گویا مورد استفاده هدایت قرار گرفته‌است. ترجمه‌های مذکور هر یک دارای مزایا و معایبی است که در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد.   ادامه مطلب ...

کن، مکن های صوفیانه ( بررسی زبان تعلیمی هجویری در کشف‌المحجوب بر اساس بسامد افعال امر، نهی و نفی)

چکیده

امر به معروف و نهی از منکر در اسلام از فروعات دین و جزو واجبات است. در تعالیم متصوفه، مرید به عنوان شخصی که پیرو بی­چون و چرای گفتار و رفتار شیخ است، باید ملتزم به دستورات وی باشد و امر و نهی­های او را گردن­نهد. با توجه به این­که نحوۀ رفتار و گفتار پیر و مراد در تربیت مرید اهمیت دارد، در این پژوهش به روش تحلیلی-توصیفی و آماری، افعال امر، نهی و نفی کتاب کشف­المحجوب هجویری مورد بررسی قرار گرفته­است. برای اخذ نتیجۀ بهتر، در چهار اثر عرفانی دیگر: کیمیای‌سعادت، رسالۀ قشیریه، طبقات­الصوفیه و دیوان‌حافظ نیز برخی واژگان که مبیّن دیدگاه مثبت و منفی مؤلفان بوده بررسی و با کشف‌المحجوب مقایسه گردیده­است. داده­های پژوهش نشان می­دهد، هجویری در این کتاب روش متعادلی را به­کار گرفته و در اغلب موارد از امر و نهی مستقیم پرهیز کرده­است، به طوری که شمار افعال امر و نهی در این کتاب بسیار اندک است و نسبت به سایر افعال بسامد چندانی ندارد. در مقایسه با سایر کتب نیز، همین ویژگی به مشاهده می­شود و کشف­ المحجوب در برابر کیمیای‌سعادت، که کتابی مبتنی بر بایدها و نبایدهاست، کمتر به این مقوله پرداخته­ است.        

کلید واژه­ ها: کشف­ المحجوب، افعال امر و نهی، افعال متقابل، مثبت­ اندیشی.                                                            

ادامه مطلب ...

عمل و عکس¬العمل از نگاه مولوی در مثنوی

 

چکیده

در قانون طبیعت هر عملی را عکس العملی است . این اصل در تعالیم مذهبی دارای اهمیت فراوان بوده، در قرآن و حدیث نیز بیان گردیده است. بازتاب اعمال در ابعاد گوناگون می تواند دارای انعکاس دنیایی باشد؛ یا کیفر و پاداش آن به جهان دیگر موکول شود. مثنوی مولوی یکی از متون عرفانی و دینی است که تعالیم الهی در آن جمع گردیده است. در این پژوهش انواع عمل نیک و بد و اثرات آنها از دیدگاه مولوی بررسی و طبقه بندی شده است و نتیجه این است که  مولانا در این کتاب ضمن تأکید بر اختیار انسان، اعمال او را دارای بازتاب بیرونی و درونی می داند. مولوی در مثنوی خود بیش از آن که به ثواب اخروی معتقد باشد، به بازتاب اعمال در دنیا پرداخته است. از دیدگاه وی، اعمال دارای تبعات بیرونی و درونی، مادی و معنوی است و قانون طبیعت در این مورد خطا نمی کند و گاهی شعاع تأثیر اعمال، به اعقاب نیز می رسد.

کلید واژه­ ها: مثنوی معنوی، نیت، عمل، عکس­ العمل.

 

ادامه مطلب ...

عدالت اجتماعی از دیدگاه سنایی و نجم رازی با نگاهی به نظریه عدالت ابن خلدون

 

چکیده

در فرهنگ ایرانی، شاه به عنوان سایه خداوند بر روی زمین، واجب الاطاعه بوده و در فرهنگ اسلامی نیز سلطان و خلیفه به عنوان جانشین پیامبران از سوی خداوند مأمور به اصلاح امور جامعه و شبانی رعیت هستند. در قرآن و متون حدیث، دادگری و عدل‌گستری از صفات مهم شاه شمرده شده و این مضمون به آثار گویندگان راه یافته است. سنایی از شاعران قرن پنجم است که در کتاب حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه ضمن نصیحت شاهان و امرا، ‌آن‌ها را به دادگری و رفتار عادلانه با رعیت فراخوانده و ‌آن‌ها از تبعات بد ستمگری بیم داده ‌است. نجم‌الدین رازی عارف قرن هفتم نیز در بخشی از کتاب مرصاد العباد، به مسألۀ عدالت پرداخته و شاه و بزرگان را برقراری عدل و قسط در جامعه تشویق نموده است. در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی، نظرات این دو گوینده ایرانی در باب عدالت و نتایج آن، با نگاهی به نظریۀ عدالت ابن خلدون، به صورت تطبیقی بررسی شده و به این نتیجه رسیده ایم که نتایج عدل از دیدگاه سنایی و نجم رازی یکسان است و از دیدگاه هر دو، دوام ملک و آسایش ملت در گرو اجرای عدالت است، امّا در دیدگاه نجم رازی گرایش مذهبی بیشتری دیده می شود و نیّت عمل به دستور خداوند را مد نظر دارد و در کنار آن تبعات دنیوی آنرا نیز بیان می کند.

 

واژگان کلیدی: سنایی، نجم رازی، عدل، عدالت، ابن خلدون.

 

 

ادامه مطلب ...

روایت¬شناسی حکایات مثنوی مولوی و حدیقۀ سنایی بر اساس نظریۀ‌ ژنت


چکیده

داستان‌ها و حکایت‌های پیشین، در گذر زمان روایت‌های متعددی پیدا نموده بر اساس دیدگاه گوینده فرهنگ زمان دچار دگرگونی شده­اند. با بررسی روایات مختلف از یک داستان می­توان از زاویۀ دید حاکم بر آن و دیدگاه گوینده اطلاع حاصل کرد. مثنوی مولوی از متون تعلیمی است که منشأ حکایات آن به متون پیشین بر می‌گردد. یکی از متونی که فراوان مورد استفادۀ مولوی قرار گرفته حدیقه­الحقیقه سنایی است. به دلیل این­که هر دو کتاب عرفانی هستند و هدف از طرح حکایات، تعلیم است. در این پژوهش سه داستان مشترک از این دو اثر برگزیده و بر اساس نظریه روایت‌شناسی و بینامتنیت ژنت مقایسه شده‌اند. در این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که درونمایۀ حکایات مورد بحث در هر دو کتاب یکسان است و موارد اختلاف در نحوۀ داستان­پردازی و استفاده از عناصر داستان می­باشد. در روایت مولوی، افزایش و کاهش نسبت به روایت سنایی وجود دارد و بیشتر بر عنصر تعلیق و گفت‌وگو تکیه دارد. سرعت روایت در حکایات سنایی، به دلیل توصیف کند شده و کمتر از کنش شخصیت‌ها برای نقل داستان استفاده شده است. بنابراین سرعت روایت درحکایات مولوی شتاب بیشتری دارد.

کلید­واژ‌ها: مثنوی مولوی، حدیقۀ سنایی، روایت شناسی، بینامتنیت، سرعت روایت.


  

ادامه مطلب ...

مفهوم وطن و آزادی در اشعار ملک¬الشّعرای بهار و محموددرویش



                                                                                                                      

چکیده  

مضمون وطن و آزادی­خواهی به مفهوم امروزی از دورۀ مشروطه وارد ادبیات فارسی شد و شعرای این دوره با انتقاد از نفوذ بیگانگان در کشور، فریاد وطن­دوستی و آزادی­خواهی برآوردند. در شعر عرب نیز به دلیل اشغال سرزمین­های مقدّس توسط صهیونیست­ها به این مضامین توجه فراوانی شده­است. شعرای عرب، به­ویژه در فلسطین، بسیاری از اشعار خود را به یاد وطن و در آرزوی رهایی آن سروده­اند. در این پژوهش، اشعار ملک­الشعرای بهار و محمود­درویش از نظر کاربرد مضمون وطن و آزادی، به روش تطبیقی مقایسه‌می­شود و هدف از این کار بررسی دغدغه­های شاعران در دو سرزمین متفاوت با شرایط مختلف و نشان­دادن نحوۀ تعامل آنان با مسألۀ وطن و اشغال و نفوذ بیگانگان است. داده­های پژوهش نشان‌می­دهد دغدغۀ اصلی دو شاعر، آزادی وطن از نفوذ و اشغال بیگانگان و رسیدن به امنیت و رفاه است. تفاوت مضمون وطن و آزادی در شعر بهار و درویش هم در گستردگی موضوعات بهار است که شامل: مسائل مربوط به شاه، انتخابات، وزرا و وکلا، جنگ جهانی، انقلاب مشروطه و اقتدار گذشتۀ ایران است؛ اما اشعار درویش به موضوعات آزادی و بیرون­راندن اشغالگران و یادآوری گذشتۀ وطن، محدود می‌شود.

 

کلید واژه ها: ملک الشعرای بهار، محمود درویش، وطن، آزادی 

ادامه مطلب ...

دعای اهورایی یا اهریمنی

چکیده                                                                                                                          

در زبان فارسی باستان، واژه‌ها دارای صورت اهورایی و اهریمنی هستند و کاربرد آنها در متون فارسی پس از اسلام نیز ادامه داشته است؛ اما به علت آمیزش زبان فارسی با زبان عربی، این ویژگی مستور مانده و در مواردی موجب از دست رفتن شفافیت سخن شده و در عوض، آرایه‌هایی چون جناس وایهام و تقابل ایجاد کرده است. یکی از واژه‌هایی که در فرهنگ اسلامی جایگاه مهمی دارد«دعا»ست که به معنی کلی، خواستن و طلب کردن به کار می‌رود. در زبان فارسی باستان در این مفهوم دو واژه «آفرین»و«نفرین»وجود دارد که یکی در مفهوم دعای خوب و دیگری در مفهوم دعای بد به کار می‌رود. با وجود این که این دو واژه همچنان در متون پس از اسلام نیز به کار رفته است؛ اما بسامد حضور این دو بسیار کمتر از دعاست. در حالی که در کاربرد «دعا» گاهی تشخیص خیر و شر جز با ذکر صفت و نوع دعا امکان پذیر نیست. در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی به بررسی مفاهیم «دعا»در متون فارسی پرداخته و به این نتیجه رسیده ایم که گویندگان فارسی زبان، به دلیل سادگی این کلمه در برابر معادل‌های فارسی آن و همچنین جنبه اسلامی، دعا را در مفهوم خیر و شر به جای آفرین و نفرین به کار برده اند. این کاربرد، گاه پوشیده و دارای ایهام است و در موارد بسیاری با ذکر خیر و شر و بد، آنرا مشخص نموده و گاه از فحوای سخن می‌توان دریافت که منظور گوینده نفرین است یا آفرین.

کلید واژه‌ها: آفرین، نفرین، دعا، واژه‌های اهورایی، واژه‌های اهریمنی

 

ادامه مطلب ...

کارکرد نمادهای اسطوره ای در شعر اخوان ثالث و شفیعی کدکنی

چکیده

شعر فارسی متأثر از پشتوانه های تاریخی، مذهبی، اسطوره ای است. تأثیر این عناصر را در اشعار معاصران بیش از دوره های دیگر می توان دید و دلیل آن مردمی بودن شعر امروز است.در نیمه اول دوره معاصر، جریانات سیاسی 28 مرداد 32 و فروپاشی حزب توده و انشعابات آن، شاعران متعهد را بر آن داشت برای انعکاس عقاید خود و رسوا نمودن نظام موجود، به سمبولیسم روی بیاورند. اخوان از شاعرانی است که در شعر خود گرایش فراوانی به گذشته ی تاریخی ایران و اسطوره های پهلوانی دارد، به ویژه از پهلوانان، شهیدان و اصلاح گران دینی همچون مانی و مزدک و زرتشت بسیار یاد می کند. شفیعی کدکنی شاعر نیمه دوم دوره معاصر است و کمتر در معرض جریانات تأثیر گذار سیاسی بوده و فعالیت سیاسی نیز در کارنامه اش دیده نمی شود به همین دلیل، استفاده از نمادهای ملی و مذهبی، در شعر وی به گونه ای متفاوت برای غنا بخشیدن به شعر و اقبال به پشتوانه فرهنگی دیده می شود. در این پژوهش با مقایسه نمادهای اسطوره ای شعر اخوان ثالث و شفیعی کدکنی، نمونه هایی از کارکرد این نمادها و اهداف آن بررسی شده است.

 

کلید واژه ها: اخوان ثالث، شفیعی کدکنی، نماد، اسطوره ملی، اسطوره مذهبی، کارکرد سیاسی-اجتماعی


ادامه مطلب ...

جایگاه اصل حسن نیت در تفسیر قراردادهای بین المللی


چکیده

در این پژوهش به بیان مسأله حسن نیت و جایگاه آن در قراردادهای بین المللی پرداخته شده و یافته های پژوهش نشان می دهد که گر چه اصطلاح خاصی با عنوان حسن نیت در نظام حقوقی ایران وجود ندارد، بر اساس نظام های حقوقی و عنوانهای مترادف یا متضاد می توانیم قواعد فقهی و حقوقی را با این اصطلاح منطبق نموده و تفسیر نماییم . با توجه به قواعد قرارداد معاملات در کتب فقهی که بر اساس درستکاری و امانت تبیین گردیده، اصل مهم راستگویی و عدم غش در معامله و لزوم عمل به تعهدات، به اراده باطنی طرفین قرارداد و در نهایت حسن نیت آنها بر می گردد. حسن نیت را در برخی قواعد فقهی می توان تفسیر کرد:1. قاعده  غرور در مفهوم گول زدن و فریب دادن که منجر به خسارت طرف مقابل می شود . منع از غرور، با اصل حسن نیت رابطه ای غیر قابل انکار دارد. 2.قاعده احسان در مفهوم پاسخ دادن عمل نیک با نیکی. 3. قاعده لا ضرر. در این قاعده تاکید بر جلوگیری از وارد کردن زیان بر دیگران شده و در قراردادها وجود حسن نیت برای اجرای صحیح قرارداد و خسارت نزدن بر طرف مقابل ضروری به نظر می رسد .

با توجه به این موارد، قوانین حقوقی نیز بر اساس قواعد فقهی بنیاد گذاشته شده و مطابق اصل چهلم قانون اساسی «هیچ کس نمی تواند اعمال حق خوش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد . بر مبنای این اصل می توان گفت چنانچه در قرارداد ها شخصی قصد اضرار یا عدم الزام به تعهد داشته باشد، معامله باطل محسوب می گردد .

کلید واژه ها: حسن نیت، قرارداد بین المللی، قاعده غرور، قاعده احسان، قاعده لاضرر و لا ضرار

 

ادامه مطلب ...

ماه عسل سیاسی


بررسی کتاب "ماه عسل ایرانی" نوشته ویلهلم تن، ترجمه پرویز رجبی ،نشر ماهی ، تهران 1386 -300 صفحه

 

مقدمه

"ویلهلم تن" کارمند بلند پایه سفارت المان در ایران ؛ در سپتامبر 1913 در تهران با دوشیزه ای المانی ازدواج کرد و همزمان از سوی سفیر المان مامور تاسیس کنسولگری المان در تبریز و تصدی این کنسولگری شد تا در روزهای بحرانی که اذربایجان اشکارا در دست روس ها بود دولت المان نیز دستی در ماجرا داشته باشد این کتاب ، خاطرا ت نویسنده است از روزهایی که در ایران به ویژه تبریز ،از نزدیک شاهد برخی مسایل سیاسی بوده است  . گر چه با خواندن مقدمه کتاب خواننده گمان می کند با کتابی داستانی سرو کار دارد ، اما در سراسر کتاب،  تاریخ و سیاست همه چیز را تحت الشعاع قرار داده است . در ابتدا موضوع ازدواج سفیر و عزیمت او به آذربایجان مطرح است و در گیرو دار شرح وقایع تاریخی گاهی اشاره ای به همسر و اطرافیان خود می کند که چندان قابل توجه نیست و شباهتی به رویدادهای ماه عسل ندارد .  ادامه مطلب ...

گذری بر «سالهای ابری» بررسی محتوایی «سالهای ابری» اثر علی اشرف درویشیان


مجله ادبیات داستانی شماره 109

 

 

چکیده:
علی‌اشرف درویشیان در اوایل دهه 50، همزمان با اوج مبارزات سیاسی مردم ایران، نویسندگی را آغاز کرد. او تا کنون آثار داستانی بسیاری، اعم از داستان کوتاه و رمان منتشر کرده است. در این مقاله رمان «سالهای ابری» از نظر محتوا مورد بحث قرار گرفته است. مضمون این داستان بیشتر درباره فقر و تبعات آن است که شامل بیماری، مرگ و میر، اختلافات خانوادگی و کار کردن زنان و کودکان است. در برخی موارد، محتوای داستان مضامین دیگری از قبیل جنایاتی که در زندانهای ساواک اتفاق افتاده و دیدگاه حزبی نویسنده را، به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بیان می‌کند. این رمان، شامل زندگینامه نویسنده است که در آن از تمام مسائل و مشکلات جامعه سخن رفته، و مسائل تاریخی و سیاسی در کنار مسائل اجتماعی و فرهنگی بیان شده است. همچنین مثلها، باورها و عقاید خرافی بسیاری را دربردارد که به ارزش آن افزوده است.
سبک غالب رمان رئالیسم است، اما در برخی موارد نیز ناتورالیسم و سمبولیسم و در موارد نادری سورئالیسم در این اثر دیده می‌شود

ادامه مطلب ...

قصه ای که باید باورش کرد

                                                

 

نقد رمان "خانوم" نوشته مسعود بهنود ، نشر علم،چاپ یازدهم 1387، 642صفحه

     

مجله جهان کتاب خرداد- مرداد 1388

رمان ، سر گذشت زنی است به نام خانوم از زبان خودش . زنی که « زیر یک سنگ سیاه در وسط گورستان بزرگ تهران ، گورستان امامزاده عبدالله خفته است و بر آن سنگ نوشته اند : خانوم . تولد : چهارم فروردین 1278 . مرگ:چهارم آذر 1364

خلاصه داستان

خانوم نوه دختری مظفرالدین شاه است و تنها فرزند پدر و مادرش . دوران کودکی او مصادف است با حوادث اواخر دوران قاجار و خلع محمد علی شاه و احمد شاه از سلطنت ایران . پدر وی یکی از خان های مستبد و عیاش است که خانوم هیچ خاطره خوشی از وی ندارد و مادرش زنی سر به راه و آرام که گر چه از شوهر و ظلم او به ستوه آمده ، زندگی را با آرامش و گذشت ادامه می دهد   ادامه مطلب ...

اورنگ باختگان ایران


 

اورنگ باختگان ایران، نور محمد مجیدی کرایی،نشر آرون ،1387 دوره سه جلدی

 

کتاب "اورنگ باختگان ایران" در سه جلد تالیف گردیده است . این کتاب شامل تاریخ شاهان ایران است که توسط مؤلف از تواریخ معتبر قدیم و جدید گرد آوری شده است .

کل کتاب سی بخش دارد. جلد اول شامل 18 بخش است و از پادشاهان اوستایی تا آخر ترکان غزنوی ادامه دارد .

جلد دوم از ترکان سلجوقی در بخش نوزدهم شروع شده با اتمام تاریخ زندیه در بخش بیست و هفتم پایان می یابد.

در جلد سوم از بخش بیست و هشتم تا سی ام ،تاریخ پادشاهی ترکان قاجاری ، پهلوی ها و انقلاب اسلامی  را می خوانیم.

این مقاله در دو بخش به محتوا و  اشکالات این کتاب می پردازد.  ادامه مطلب ...

رازهای وهم آلود

     

                                 

برسی رمان "رازها " اثر کنوت هامسون

معرفی نویسنده

کنوت هامسون نویسنده بزرگ نروژی که بی تردید یکی از بزرگترین نویسندگان اسکاندیناوی به شمار می رود،  در سال 1859 در شمال نروژ در یک خانواده فقیر روستایی پا به عرصه وجود نهاد. دوران کودکی و قسمتی از زندگانی اولیه خویش را در نردلند گذرانده و سپس به پایتخت رفت. دوران بدبختی «هامسون» از این پس آغاز شد، چه که مدت ها با فقر و بدبختی به آوارگی عجیبی دچار شد. تحصیلات اولیه اش چندان استحکامی نداشت و به هر کاری که دست می زد به زودی آن را رها می نمود و اعمالش به صورتی درآمده بود که همه فکر می کردند او شخصیت مهمی در زندگی خویش ندارد. بیست ودو ساله بود که وطن خویش نروژ را ترک گفت و به آمریکای شمالی رفت. از ابتدای جوانی هامسون که می دانست صاحب قریحه ای است گاهگاه ذوق خویش را در ادبیات آزمایش می کرد، تا آنکه از سال 1883 به بعد حرفه اصلی خویش را نویسندگی قرار داد و به تدریج آثاری منتشر کرد، که در جهان ادب ممتاز بود. با انتشار کتاب گرسنه در سال 1885 شهرت هامسون به اوج خویش رسید. در سال 1920 برنده جایزه نوبل گردید و بالاخره در سال 1952 در 93 سالگی زندگی را بدرود گفت ادامه مطلب ...

گذری بر سال های ابری منتشر شد

مجموعه نقد"گذری بر سال های ابری" به قلم مریم غفاری جاهد، منتقد برگزیده جشنواره نقد کتاب 1387،منتشر شد.
این مجموعه شامل ده نقد بر نه رمان از هشت نویسندۀ ایرانی است که عبارتند از: علی اشرف درویشیان، فتح اله بی نیاز،مسعود بهنود،اسماعیل فصیح،مح...مد علی گودینی،فیروز زنوزی جلالی،شاهرخ تندرو صالح و شهره قوی روح
برای خرید فایل pdf کتاب پس  از واریز وجه به شماره کارت 6037997275126689 در قسمت نظرات پیام بگذارید.

قیمت 10000تومان

مشروطه بی نقاب

 

بررسی کتاب

مشروطه بی نقاب، در آمدی بر انقلاب مشروطه ،سیاحتنامه درویش غریب ،خاطرات عزیز الله خان میار ، گزیده اسنادی از مرکز اسناد ملی ایران مربوط به حزب توده و حزب جنگل کلارستاق ،تدوین و نگارش علی اصغر یوسفی نیا ،انتشارات آرون ،1388

 

   ادامه مطلب ...

تالار پذیرایی پایتخت

محمد علی گودینی، تالار پذیرایی پایتخت، انتشارات سوره مهر 1388

برنده دهمین دوره جایزه کتاب فصل

طرح کلی داستان

رمان"تالار پذیرایی پاتخت" نوشته محمد علی گودینی، با نیم نگاهی به فساد رژیم پهلوی و قیام 15 خرداد، به موضوع اصلاحات ارضی و مشکلات روستاییان و مهاجرت آنان به شهر و عواقب آن می پردازد. این کتاب که در اولین دوره جشن داستان انقلاب مورد تقدیر قرار گرفته بود ، در دهمین دوره جایزه کتاب فصل نیز برگزیده شد ادامه مطلب ...

سیری در سفرنامه عتبات و حج حاجیه خانم علویه کرمانی

 


مقدمه

اهمیت سفرنامه ها به خاطر نشان دادن چشم اندازی از سرزمین های دیگر و مردمان و فرهنگ و امور اجتماعی انان است .عصر قاجاری یکی از دوران هایی است که سفرنامه های زیادی نوشته شده است .در این دوره معمولا شاه و اطرافیانش و افراد متمول وابسته به دربار به سفر های مختلف رفته ،گاه خاطرات خود را می نوشتند.سفرنامه حج و عتبات هم یکی از این سفرنامه هاست که در این دوره بسیار است و هر کدام از زاویه دیدی متفاوت نوشته شده است  .سفرنامه حاجیه علویه خانم کرمانی یکی از این سفرنامه هاست که گر چه از نظر  مذهبی و شرح مراسم حج فقیر است اما از نظر شرح مسیر رفت و امد حجاج و رفتار بیگانگان با انان و مسائل اجتماعی و تاریخی دوره ناصری دارای اهمیت است . این کتاب،همچنین نکات جالبی درباره اوضاع دربار ناصری ارائه می دهد . در این مقاله به معرفی این کتاب و نحوه نقل خاطرات این بانوی دوران ناصری پرداخته شده است .  ادامه مطلب ...

گردن های افراشته(نقد رمان ما یک سر و گردن از تفنگها بالاتریم-شاهرخ تندرو صالح)

ما یک سر و گردن از تفنگها بالاتریم-شاهرخ تندرو صالح

رمان روایتگر مردی روان پریش است که خود قهرمان و راوی داستان است . این مرد به همه چیز و همه کس شک دارد و هیچ چیز را قبول ندارد و از همان سطور اولیه داستان روان پریشی خود را فریاد می زند . داستان با سبک پست مدرن پیش می رود. هیچ چیز سرجایش نیست. راوی به قول خودش با مرده های توی ذهنش زندگی می کند و همیشه در کابوس به سر می برد.


ادامه مطلب ...

اوهمنشین فرشته ها بود

او همنشین فرشته ها بود ، از مجموعه کتاب های اندیشه

سعید روح افزا،کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ، 1387، 84 صفحه ، 1000تومان

برگزیده بیست و هفتمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی 1388

این کتاب ، بازخوانی قضیه شیطان و ارتباط  او با خداست که در پنج بخش تنظیم گردیده است به نام های :

 تسلیم نشد

فریبکاری کرد

دار و دسته به راه انداخت

عذر نخواست

و شایسته مجازات شد

بخش اول و دوم مربوط

ادامه مطلب ...

فیلمی به نام آدم ، زنی به نام مرگ

فیلم آدم به کارگردانی عبدالرضا کاهانی  فیلمی هنری است که داستان ان در روستایی به نام عیش آباد اتفاق می افتد که نمادی از دنیاست . اهالی عیش اباد همگی به شغل نوازندگی مشغولند و سال هاست که مرگ کسی در این ده اعلام نشده است .موضوع فیلم  این است که زنی ناشناس به دنبال یکی از اهالی به نام آدم می گردد. آدم تا انتهای فیلم پنهان نگاهداشته می شود و معلوم نیست علت

ادامه مطلب ...

تاریخ مهندسی در ایران(کتاب ماه تاریخ بهمن 90)

تاریخ مهندسی در ایران ، مهدی فرشاد ، به کوشش تورج نائیج پور،تهران 1390 انتشارات میرماه

مهندس از نظر لغوی به معنی اندازه گیرنده و عالم علم هندسه و اشکال است . همچنین به معانی اندازه گیر درکاریز و بنا و زمین و جز ان و سنگ تراشی و نجاری و معماری و متخصصص در ایجاد طرح ها و کارهای ساختمانی و معماری ،راهسازی، کشاورزی و یا ساختمان انواع ماشین نیز امده است .

با این توضیح، تاریخ مهندسی بشر از همان آغاز حیات وی بر روی زمین است که برای به دست

ادامه مطلب ...

خانه های قدیمی تبریز(کتاب ماه تاریخ آذر 90)

خانه های قدیمی تبریز، محمدعلی کی نژاد، محمدرضا شیرازی، تهران، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، مؤسسه تألیف ترجمه و نشر آثار هنری ،1389، 140 صفحه

شیوه های معماری ایران

هنر و معماری در جهان پهناور اسلام دارای چهار دبستان یا شیوه است. این چهار شیوه عبارتند از: مصری ،شامی،مغربی و ایرانی .

طبق نوشته دکتر محمد کریم پیرنیا، شیوه ایرانی گسترده تر بوده شامل کشورهای میانرودان

ادامه مطلب ...

روایتی متفاوت از عشق


دلتنگی ، آلبرتو موراویا ، فرامرز ویسی ، نشر افراز ،1387، 328 صفحه ، 4900 تومان

برنده جایزه ادبی ویورجیای ایتالیا

 


پسری 33 ساله که همیشه بار دلتنگی را با خود به دوش می کشد ، از ویلای مادری و ثروت خانوادگی می گریزد و به خانه ای کوچک پناه می برد و پس از اشنایی با دختری کم سن و سال که هیچ جذبش نمی کند و پیش از ان معشوقه نقاش پیری بوده است ، بدون اینکه دنیایش عوض شود به رابطه ای کثیف روی می آورد ؛ زیرا این دختر را هم نوعی دلتنگی می داند و چنان وابسته به او می شود که نمی تواند دوری اش را تاب بیاورد اما عشق او از نوعی دیگر است که قابل درک نیست.  ادامه مطلب ...

قطار بی حرکت

 نقد مجموعه داستان«قطار در حال حرکت است» نوشته میترا داور

مجموعه داستان "قطار در حال حرکت است " دارای 16 داستان کوتاه است که هر یک به نحوی با زاویه دیدی زنانه مشکلات دنیای امروزی را مطرح می کنند و فضایی تلخ و اعتراض گونه در همه داستان ها وجود دارد . هر یک ازداستان ها گوشه هایی از زندگی روزمره زنان و مردان شهر نشین را نشان می دهند که مصادیق زیادی در اجتماع امروزی دارد؛اما نویسنده با شگرد های خاص خود سبکی ایجاد کرده که ذهن خواننده با قصه درگیر شود و به سادگی از کنار ان نگذرد و این

ادامه مطلب ...

باغچه کوچک

نقد "باغچه کوچک" نوشته علی اشرف درویشیان

خلاصه ی داستان

 راوی و برادرش، اکبر، پای پیاده به  سراب  رفته اند تا بوته ی گل سرخی بیاورند و در حیاط خانه بکارند . خانه شان اتاقی واقع در کاروانسر است که ده خانوار در آن زندگی می کنند. سرایدار پیر ، با درس خواندن بچه ها مخالف است زیرا معتقد است ، کتاب ، بچه ها را کافر می کند. پدر راوی بیکار است . ماه هاست کرایه خانه را

ادامه مطلب ...

درشتی(نقد مجموعه داستان درشتی)

مجموعه داستان "درشتی"اثرعلی اشرف درویشیان، نشر چشمه،1381،  چ سوم

     "درشتی مجموعه داستانی است که بیست و چند سال پس از "از این ولایت"منتشر شده و تا این لحظه آخرین مجموعه‌ی منتشر شده از "درویشیان" است. همه‌ی داستان های این مجموعه تحولی را درکار "درویشیان" نشان می دهند. بر این داستان ها پنهان و آشکار، فضایی سنگین و وهم آلود و آونگ وار میان واقعیت و توهم حاکم است که در بعضی داستان ها مثل "درشتی" ، "این لحظه" و "شبح" به منزله‌ی ابزار بیان، به کار گرفته شده و در برخی دیگر همانند "بفرینه" و

ادامه مطلب ...

ماه عسل ایرانی(کتاب ماه تاریخ تیر۸۸)

مقدمه

"ویلهلم تن" کارمند بلند پایه سفارت المان در ایران ؛ در سپتامبر 1913 در تهران با دوشیزه ای المانی ازدواج کرد و همزمان از سوی سفیر المان مامور تاسیس کنسولگری المان در تبریز و تصدی این کنسولگری شد تا در روزهای بحرانی که اذربایجان اشکارا در دست روس ها بود دولت المان نیز دستی در ماجرا داشته باشد این کتاب ، خاطرا ت نویسنده است از روزهایی که در ایران به ویژه تبریز ،از نزدیک شاهد برخی مسایل سیاسی  

ادامه در کتاب مجموعه مقالات  

پس از چاپ در همینجا به اطلاع علاقه مندان خواهد رسید.

آن خانه گلین وین خانه دلین(رشد معلم ۸۷)

حج یکی از مهمترین فروع دین و مهمترین مراسم مسلمانان است که سالی یکبار به طور خاص و در تمام مدت سال به طورعام مشتاقان درگاه احدیت را به خود مشغول می کند .  این مراسم مذهبی با تمام رسم و رسومات و اداب خود در اشعار فارسی نمود فراوانی یافته است . اکثر شعرای ایرانی که خود حج گزارده یا

ادامه مطلب ...

جلوه ماه رمضان در شعر فارسی(مجله رشد معلم- شهریور ۸۷)

ماه رمضان همواره از پس از اسلام یکی از ماه‌های مورد توجه مسلمانان بوده است به ویژه ایرانیان با آداب خاصی از این ماه استقبال کرده و سپس آنرا تودیع می‌نمودند. این ماه بعلت ویژگیهایی که داشته ،مغضوب و محبوب بسیاری از شعرا قرار گرفته که هر یک برای خود دلیل داشته‌اند در دوره‌های مختلف ادبیات فارسی، همراه با تغییرات مذهبی که در مردم بوجود آمده، وضعیت شعر نیز با همان تغییرات عوض شده و این تغییرات بطور مستقیم در شعر تأثیر گذاشته است.

ادامه مطلب ...

بنونی و رزا


خلاصه بنونی و رزا

بنونی مردی تنها است که وظیفه رساندن نامه های دو طرف کوهستان را هم بر عهده گرفته و از این بابت سه ماه یکبار حقوقی دریافت می کند به همین دلیل نزد اهالی دارای احترام خاصی است . روزی تصادفا هنگامیکه قصد بردن نامه ها را دارد در میان جنگل با رزا دختر کشیش مواجه می شود و رزا با کمال میل پیشنهاد همراهی او را می دهد . در میان راه به خاطر بارندگی مجبور می شوند داخل غاری توقف کنند . پس از خروج از غار مردی که گیلبرت نام دارد آنها را می بیند و به تمام اهالی این خبر را می رساند که بنونی و رزا را داخل غاری در جنگل دیده است . بنونی از این بابت احساس غرور می کند و به خود اجازه می دهد از رزا خواستگاری کند اما کشیش به خاطر حرفهایی که بنونی به دروغ راجع به ارتباطش با رزا گفته او را مواخذه می کند . مک که ارباب منطقه و پدر تعمیدی رزاست ، به خاطر به دست آوردن پول ناچیز بنونی وعده رزا را به او می دهد و به او پیشنهاد شراکت می کند . با این کار وضع بنونی رو به راه شده دوباره مورد احترام اهالی قرار گرفته و توجه رزا را به خود جلب می کند و رزا ظاهرا به ازدواج با او رضایت می دهد . از طرفی او از کودکی با پسر خزانه دار کلیسا اشناست و هنگامیکه او پس از اتمام تحصیلات خود در رشته حقوق باز می گردد ، با او ازدواج می کند . وکیل که آرنتسن نام دارد مرد بی مسئولیتی است و زندگی رزا خوب پیش نمی رود تا اینکه ارنتسن خانه و زندگی را ترک می کند و به شهری دیگر می رود . در این مدت بنونی با خرید تپه هایی که در آن رشته های نقره وجود دارد و فروش آنها به چند برابر قیمت ثروت زیادی به دست اورده و در فروشگاه مک هم شریک شده و در واقع به نوعی ارباب است .  ادامه مطلب ...

مهره سوخته


زولا، امیل، فتح پلاسان، هوشنگ امیر مکری، انتشارات نیلوفر، 1388،  453 صفحه


دوران زندگی پر تلاطم امیل زولا بین سال های 1840- 1902مصادف با مبارزات اجتماعی و سیاسی احزاب و دسته های راست گرا و چپ گرای سوسیالیست و جمهوریخواه لیبرال در نیمه دوم قرن نوزده فرانسه است . در آن سال های پر هیاهو که تهمت و افترا و پرونده سازی، فرار و تبعید از جمله حوادث معمولی روزانه بود . زولا به دلیل جانبداری از جمهوری خواهان، میان سنگ اندازی دو جبهه دیگر قرار گرفته بود. او که ابتدا به عنوان روزنامه نگار قلم می زد در نوشته های خود اوضاع سیاسی و اجتماعی را انعکاس می داد . مهمترین رمانهای او سلسله داستان هایی است که اوضاع فرانسه را در قالب سرگذشت دو خانواده (روگن- ماکار) را بازگو می کند . فتح پلاسان چهارمین جلد از این مجموعه است .    ادامه مطلب ...

اعتصاب مرگ

            

ساراماگو،ژوژه ،هجوم دوباره مرگ ، کیومرث پارسای ، مشهد ، نی نگار ،1385

نگره 5 تابستان 1388

خلاصه رمان

در آغاز سال نو گزارش پلیس و بیمارستانها از عدم وجود مرگ خبر می دهد . با اعلام این خبر که مرگ کار خود را تعطیل کرده و حتی بیماران در حال مرگ را هم نمی پذیرد ،نظریات مختلفی اظهار می گردد که در برخی ایجاد ترس و در برخی ایجاد شعف ناشی از زندگی جاوید می کند . عدم حضور مرگ موجب وجود بحرانهایی در جامعه می شود که نظم زندگی را مختل می کند در میان این بحران عده ای مشغول نظریه پردازی و برگزاری همایش و ارائه راهکارهای متعدد می شوند و عده ای که در وضعیت مرگ قرار داشته و انتظار انرا می کشیده اند با تحمل رنج زندگی دست به گریبانند و تغییر وضع موجود و روند طبیعی پیشین زندگی را ارزو می کنند . جویندگان مرگ با فهمیدن این موضوع که مرگ تنها در سرزمین انان کار خود را تعطیل کرده ،با کوچ کردن به کشور های هم مرز، خود را از رنج زندگی می رهانند   ادامه مطلب ...

عشق یا دیوانگی


نقد رمان "دیوانه ها بهتر عاشق می شوند" ،شهره قوی روح، نشر البرز،1387

 

نگره 5 تابستان 1388

چکیده:

رمان "دیوانه ها بهتر عاشق می شوند " با طرح شخصیتهای زنانی نان اور و ستمدیده اغاز شده ، با پرداختن به موضوع عشق و نقش ان در زندگی زنان ادامه می یابد . نویسنده در طرح داستان از زاویه دید راوی کل کمک گرفته و با پیشبرد طرح از طریق تک گویی  راوی دانای کل به طرح روحیات چهار جوان عاشق پرداخته که هریک به نحوی با این مساله درگیرند . در این مقاله پس از بررسی ویژگیهای ساختاری اثر، به محتوای ان از دیدگاه فمینیستی پرداخته شده است .   ادامه مطلب ...

جلوه های طنزپردازی در ادبیات مشروطه

چاپ شده در کتاب ماه ادبیات شماره 16 - 1387

 

طنز و مضامین طنز امیز از دیرباز در اثار شعرا و نویسندگان ایرانی سابقه داشته و بیشتر انان به عناوین مختلف و با اهداف گوناگون چاشنی طنز را در شعر خویش راه داده اند . طنز یکی از انواع سخن پردازی است که با بیان سخن در لفافه علاوه بر ایجاد طیبت در ذهن خواننده ، توجه او را به سوی مسائل سیاسی و اجتماعی جلب می کند که با بزرگنمایی و کوچکنمایی برخی خوبی ها و بدی ها همراه است . در اصطلاح ادبی « شیوه خاص بیان مفاهیم اجتماعی و انتقادی و سیاسی و طرز افشای حقایق تلخ و تنفر امیز ناشی از فساد و بی رسمی های فرد یا جامعه را که دم زدن از انها به صورت عادی وبه طور جدی  ممنوع و متعذر باشد در پوششی از استهزا و نیشخند به منظور نفی کردن و بر افکندن ریشه های فساد و موارد بی رسمی " طنز " می نامیم . به عبارت ساده تر طنز را می توان انتقاد و نکته جویی امیخته به ریشخند تعریف کرد و انرا طرزی خاص از انواع ادبی برشمرد که با تعریض و به طور غیر مستقیم اظهار می شود .» ( بهزادی ص 6)  ادامه مطلب ...

نگاهی انتقادی به « دا »


چکیده

کتاب خاطرات زهرا حسینی که اولین بار در شهریور ماه 1387 به چاپ رسید، به ادعای ناشر، طی مدت کوتاهی چندین بار تجدید چاپ شده و همه نسخه های آن به فروش رسیده است . این کتاب از آن دسته آثار جنگ است که راوی خود در نزدیکترین حالات در تمام صحنه های جنگ خرمشهر حضور داشته و به عنوان غسال، قبر کن، امدادگر و پرستار ، خدمت کرده و در سخت ترین روزهای جنگ خرمشهر بسیاری صحنه های دور از ذهن را دیده و به تصویر کشیده است .

با توجه به اهمیت این کتاب در نشان دادن بخش کوتاهی از تاریخ جنگ ایران و عراق در هنگام آغاز جنگ و اشغال خرمشهر و استقبال بیش از حد خوانندگان و منتقدین از آن، پرداختن به موضوع و نحوه نگارش این کتاب و سنجش ارزش واقعی آن ضروری به نظر می رسد . در این مقاله راجع به ساختار و محتوا و نقاط قوت و ضعف این کتاب بحث شده است .

کلید واژه ها: دا، دفاع مقدس، زهرا حسینی، خاطره نگاری،  

ادامه مطلب ...

قاعده بازی در شکارگاه


کتاب ماه ادبیات شماره 26- خرداد 1388

قاعده بازی،فیروز زنوزی ، تهران ،نشر علم،1386

برنده اولین جایزه ادبی جلال ال احمد 1387

 

 شرح حال مختصر نویسنده

فیروز زنوزی جلالی متولد اول آبان سال 1329 در شهرستان خرم آباد است.
سال 1348 به استخدام نیروی دریایی درمی آید. اولین داستانش را با نام "یک لحظه بیش نیست" دو سال پس از این تاریخ در مجله فردوسی منتشر می کند اما به دلیل شغلی و ممانعت، از کار نوشتن دست می کشد تا سال 1365 که با چاپ داستان "تمشک وحشی" در روزنامه کیهان، دوره دوم کار نویسندگی خود را آغاز می کند.
از زنوزی تاکنون مجموعه داستان های "سالهای سرد"، "خاک و خاکستر"، "روزی که خورشید سوخت"، "مردی با کفشهای قهوه ای"، "سیابمبک" و رمان های "مخلوق" و "حضور" منتشر شده است. کتاب "مردی با کفشهای قهوه‌ای" او جزء آثار برتر 20 ساله انقلاب شناخته شده و کتاب "مخلوق" او نیز برنده دیپلم افتخار از طرف بنیاد شهید شده است. وی در حال حاضر به عنوان کارشناس داستان و رمان در واحد ادبیات حوزه هنری مشغول کار است.

رمان "قاعده بازی"برای اولین بار در سال 1386 به چاپ رسید و درسال 1387 برنده اولین جایزه ادبی جلال آل احمد شد .

این رمان که به شیوه جریان سیال ذهن با تک گویی درونی تنها شخصیت اصلی داستان روایت می شود مایه هایی از رمان پست مدرن در خود دارد . در این رمان که محتوا و  ساختار در عرض هم پیش رفته اند ،مساله انسان و مرگ و عقوبت به بهترین نحوی پرورانده و به زبان شخصی گناهکار گذاشته شده است .  ادامه مطلب ...

شاهنامه‌ای دیگر معرفی و نقد شاهنامة فردوسی، ویرایش فریدون جنیدی



            * شاهنامة فردوسی.

            * ویرایش فریدون جنیدی.

            * چاپ اول، تهران: نشر بلخ، وابسته به بنیاد نیشابور، 1387.

چکیده

            فریدون جنیدی، پژوهشگر شاهنامه و فرهنگ ایران باستان، پس از سی سال تلاش مداوم، شاهنامة مصحَّح خود را به چاپ رساند. شاهنامۀ فردوسی، همانند بسیاری از آثارِ به‌جامانده از سالیان دور، دستخوش تغییرات بسیاری گشته، که منجر به الحاق ابیاتی سست و بدون پشتوانه به سرودة فردوسی شده است. همۀ شاهنامه‌شناسان بر الحاقی بودن بخشی محدود از شاهنامه اتّفاق‌نظر دارند؛ اما تصحیح‌های مختلفی که تا به حال از این کتاب به چاپ رسیده است، هریک در کنار ارزش‌ها، دارای کاستی‌هایی نیز هست و هنوز نسخه‌ای پیراسته که مورد پذیرش همۀ شاهنامه‌شناسان باشد و بر بی‌نقص بودن آن گواهی دهند، عرضه نشده است. شاهنامة ویراستۀ دکتر جنیدی نیز دارای ویژگی‌هایی منحصربه‌فرد است که به خاطر افزوده دانستن بخشی بزرگ از شاهنامه، جای بحث و بررسی فراوان دارد. در این مقاله به طور مختصر به معرفی این تصحیح و ویژگی‌های آن، نظرات مصحّح دربارۀ ابیاتِ افزوده و دلایلی که ارائه شده و نیز نتیجۀ حاصل از حذف ابیات افزوده پرداخته شده است.

            واژه‌های کلیدی: شاهنامة فردوسی، فریدون جنیدی، ابیات افزوده.   ادامه مطلب ...

سال های ابری (نقد ساختاری )

 


چاپ شده در کتاب ماه ادبیات شماره 11- اسفند1386                                                               

سال های ابری،علی اشرف درویشیان ،نشر چشمه ،تهران 1386 ، چاپ ششم

                                                                            

رمان سال های ابری نوشته علی اشرف درویشیان نویسنده معاصر کرمانشاهی، اولین بار در بهار1370در چهار جلد به چاپ رسید و در زمستان همان سال تجدید چاپ شد . پس از ان نیز در سال های 1376، 1379، 1383و 1386 در دو مجلد  به چاپ رسیده است . این رمان جذاب که داستان زندگی نویسنده است ، برهه ای از تاریخ ایران را نشان می دهد که تقریبا حوادث دوره پهلوی دوم را در بر می گیرد و ارزش آن به خاطر مضامین مختلف سیاسی ، اجتماعی ، تاریخی و فرهنگی است .  ادامه مطلب ...

ادبیات سیاسی مشروطه


چکیده:

 صد سال پیش از این تحولاتی سیاسی در ایران رخ  داد که در بسیاری از امور تاثیر گذاشت . یکی از مواردی که بر اثر این تحول تغییر اساسی کرد، محتوای نوشته ها و اشعار بود . در این مقاله علت این تغییرات و کسانی که موجب این تحول بودند بررسی شده و نمونه هایی از شعر و نثر معرفی شده است .شعرایی که در این عصر تسلیم اوضاع سیاسی شده و در شعر خود سیاست را دخالت دادند گاه تاثیری مستقیم در تحریک مردم برای انتخاب نوع حکومت داشتند. در این زمان شاعرانی چون اشرف الدین گیلانی ،بهار، میرزاده عشقی، عارف قزوینی ، ادیب الممالک فراهانی و ...برجسته اند . مضامین رایج این دوره را:ازادی ، وطن، مشروطه ، جمهوری، مجلس و وکلا تشکیل می دهد . در این مقاله همچنین ویژگی های ادبی این دوره  نشان داده شده است.

 

کلید واژه ها :  مشروطه، ادبیات سیاسی، ویژگی های ادبی، شعر سیاسی

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه :

دوران مشروطیت ، نقطه عطفی در تاریخ و ادب ایران بود . تغییراتی که در این زمان ، در اوضاع کشور پدید آمد مستقیما بر ادبیات تاثیر گذاشت . گر چه از سال ها پیش ، جرقه های ساده نویسی زده شد اما در تغییر اساسی در محتوا ، از این زمان آغاز شد ، تا پیش از این شعرا در دربارها مدح پادشاه می گفتند و از صلات و جوایز برخوردار می شدند . این کار دو حسن داشت اول اینکه شاعر از این راه زندگی می گذراند و دوم اینکه آثار او توسط او توسط دربار ، حفظ و منتشر می شد . محیط خارج از دربار قابلیت درک شعر را نداشت و پیچیده گویی و آرایش های لفظی که خوشایند ادبا و سلاطین بود به شاعر امکان ساده گویی نمی داد . اما به یکباره این اوضاع دگرگون شد و دلایل متعدد موچب تحول عظیم در امور مملکتی شد حضور امیر کبیر و تاسیس دارالفنون و فرستاده شدن برخی از متفکران برای تحصیل به اروپا و آشنایی با روشهای دیگر زندگی ، چشم و گوش ایران را به سوی ندیده ها و نشنیده ها گشود . کشمکش هایی که بین دربار و مردم پدید آمد ، تغییر حکومت قاجار و شکستن اقتدار شاهان ، که تا آن زمان همه کاره بودند و مصداق « الناس علی دین ملوکهم» در جامعه اجرا می شد ، همه باعث شد که ادبا از دربار نا امید شده به میان مردم بیایند اما اگر به همان سبک و سیاق قدیم باقی می ماندند نه خود در میان مردم جای داشتند و نه شعرشان طلبه ای داشت . هنگام اوج مشروطه خواهی مردم ، شعرا و نویسندگان از هر طبقه ای که بودند ، با مردم یکی شده از زبان کوچه و بازار الهام گرفتند و شعر ساختند و تمام پل هایی که به گذشته ختم می شد شکسته شد هر چند هنوز برخی از شعرا به اقتضای حال و مقام ، در وصف شاه نیز می سرودند ؛ اما آنهم یک بازی سیاسی بود برای باقی ماندن . شاعری نوگرا همچون ملک الشعرای بهار که علی رغم مردم گرایی و وطن  پرستی قصاید متعددی برای رضا شاه سروده است یکی از آنهایی است که توانست هم به ادبیات خدمت کند هم حامی مردم باشد همزمان با اشعار دو پهلوی خود دل شاه را به دست آورد . در این مقاله سعی شده است آثار شعرای این دوره حتی الامکان بررسی و تغییر و تحولات اساسی نشان داده شود .

 

ادبیات سیاسی چیست ؟

متفکرین مشروطه در تعریف ادبیات سیاسی چنین تعبیراتی دارند:«منظور از ادبیات سیاسی ، آنچنان ادبیاتی است که به صورت حکومت و اشرافیت پنجه می کشد و تمام مظاهر معنوی آنها را به باد حمله می گیرد.» (محمد مؤمنی، ص27     )                                                      

«نظم و نثر وسیله ای برای تنویر افکار عموم است و به نوعی هر نوشته با ارزش دارای ارزش سیاسی است»(همان ص28) اما تنها این ویژگی ها نیست که ادبیات سیاسی را می سازد بلکه اصول جدیدی هم برای این ادبیات نورسیده پیشنهاد می شود . میرزا آقا خان می گوید:« شعر عبارتست از ساختن و پرداختن عبارات پر معنی خوش اسلوب با وضع مطلوب و مؤثر در تشریح حالت ملتی ، یا در تشبیه مثل واقعی و مجسم ساختن حالات مخفیه و مناسبات معنویه ی اشیاء و رنگ تناسب به آنها دادن به طوری که در نفوس تأثیرات عجیب بخشد .شاعر نه آنست که اشیاء و حقایق را بر خلاف واقع ترسیم نماید و مبالغه گویی را چندان از حد بگذراند که معنی زائل گردد. شاعر باید اوصاف طبیعت را طوری تصویر کند که از نظر خواننده اخلاق و آداب یک ملتی مجسم شود ...» ( همان ص35 )                                                 

میرزا فتحعلی آخوند زاده نیز معتقد به انتقاد است :«به هر چه که دست می زنی ایجاب می کند که از آن انتقاد شود. ( همان ص32 )و« پرده پوشی و مدارا خلاف اصل انتقاد است » ( همان ص 49     )                                            

اصولی که میرزا آقا خان تعریف می کند تفاوت کلی دارد با آنچه نظامی عروضی در چهار مقاله می گوید . در اینجا سخن از واقعیت است و نفی مبالغه گویی و در آنجا «معنی خرد را بزرگ گردانیدن و معنی بزرگ را خرد و نیکو را در خلعت زشت و زشت را در خلعت نیکو نمایاندن »( نظامی عروضی ص42) است و معلوم است که با تغییر ذائقه ی ادبی ، اهداف و اصول نیز متحول می شود.

 

تفاوت ادبیات دوره ی مشروطه با دوره ی پیشین

ادبیات مشروطه در جریان جدال با ادبیات کهنه سکل و جان می گیرد و به همین دلیل هم از نظر شکل و هم محتوا نو و سنت شکن است . متفکرین مشروطه اصرار دارند که کلام را از قصر های باشکوه اشرافی بیرون بیاورند و به خدمت مردم کوچه و بازار بگمارند .« هدف اشعار در این دوره بیداری مردم و انگیختن احساسات ملی و میهنی و ترویج آزادی های فردی و اجتماعی و طرد خرافات و اندیشه های سست و ناروا پیکار با بیگانه و بیگانه خواهی انتقاد سخت و بی رحم از نابسامانی ها و آشنا کردن مردم به حدود و حقوق انسانی آنهاست .»( عبد الکریم ذاکر حسن ص 41)

بر اساس این هدف مسائل تازه ای در ادبیات مطرح گردید که پیش از آن سابقه نداشت ؛

مانند مسائل سیاسی و اجتماعی ، مسخره کردن نظام موجود ، آزادی خواهی،وطن دوستی و...که گاه موجب عوض شدن فرم شعر و حتی وزن و قافیه گردید . نخستین پیامد تجدد ادبی ، رواج انواع قالب های غیر مرسوم شعری بود از قبیل انواع مربع
، مخمس و مستزاد . ایرج میرزا در این مورد چنین سروده است:

در  تجدید   و  تجدد   وا   شد            ادبیا ت  شلم  شوربا   شد

می کنم قافیه ها را پس و پیش                       تا شوم نابغه ی دوره ی خویش»

                                                                        ( محمد جعفرمحجوب ص122  )                                               

در ادبیات مشروطه دو جنبه اساسی به چشم می خورد : یکی نقد ادبیات گذشته و یکی طرح ادبیات نو، زین العابدین مراغه ای می گوید "« این ایام نه آن زمان است که ارباب قلم و افکار ، اوقات خود را صرف خولیا و افسانه های واهی و اراجیف بی معنی مثل گذشتگان صرف نمایند که جز موهوم ، چیزی حاصلشان نخواهد بود »(محمد مؤمنی ص 56)

  در شعر زمان مشروطه قصیده که پیش ازاین دوران وسیله ی مدح ووصف بود وسیله بیان احساسات ملی و انتقادهای سیاسی واجتماعی شد. غزل در ادبیات سبک مشروطه وسیله ی تحریک افکار عمومی وترویج اندیشه ی آزادیخواهی ومیهن دوستی وبیان مطالب سیاسی گردید.» ( عبد الکریم ذاکر حسن ص 50 )                                               

در جریان این تجددخواهی به قول عارف ، شلم شوربایی ادبیات ، اصلاحات کوچه بازاری جالبی وارد شعر ونثر شد که نه تنها موجب رکورد ادبیات نشد بلکه آن را گسترش داد به طوری که متعلق به یک قشر خاص نباشد واین به نظر من ویژگی مهمی است چرا که شاید هیچ عاملی ، به اندازه ی شعرهای عامیانه اشرف الدین گیلانی وهمکاران اوکه لحن کوچه بازاری داشتند ، دربرانگیختن مردم موفق نبوده است جنگ وجدالهای سیاسی داخل روزنامه ها وکتابها تنها مربوط به کسانی بود که کوره سوادی داشته وازسیاست وبازیهای آن سردر می آ وردند اما تنها چیزی که می توانست در بین بقال وقصاب ودوره گرد وحتی بانوان اثر داشته باشد ونفوذ کند ، شعری بود که به زبان خود آنها سروده شود ودر عین حال ، آ گاهی سیاسی واجتماعی هم بدهد .

اصطلاحاتی مثل «ددر رفتن » در این شعر اشرف الدین گیلانی :« مشروطه واستبداد هر دوبه ددر رفتند »(-حجت اله اصیل ص 179 )

 بسیار عامیانه است اما این شعر ، سیاسی است ونمی توان ارزش آن رانادیده گرفت وهمچنین در شعری دیگر با عنوان « قاطی واطی »(همان 169) مسائل اجتماعی وگرانی اجناس ، شکایت ازنبود آزادی بیان ، ضعف سیستم اداری رابه گونه ای طنزوار بیان می کند . که همه در هاله ای ازمسخرگی قرار گرفته است ودر عین  حال ، آهنگ شاد جذابی دارد.

در زمینه نثر نیز می توان ازآثار دهخدا درتحت عنوان « چرند وپرند » نام برد که در تاریخ ایران بی سابقه است هرچند نثر به اندازه ی شعر تاثیر گزار نیست اما این نوشته ها ازجهت عامیانه بودن وذکر نکات سیاسی واجتماعی در ردیف اشعار طنز سیاسی قرار می گیرد .

 

نمونه های نثر دوره مشروطه :

«مضمون نوشته های این روزگار ، به مسائل اداری وستایش شاهان وامیران وتاریخ های فرمایشی ، محدود نمی ماند ومعانی تازه با زبان تازه واصلاح ولفظ کوچه بازاری روی کاغذ می آ ید .»(محمد استعلامی  ص 5  )       نوشته های میرزا فتحعلی آخوند زاده ومیرزا آقاخانی کرمانی ، مقالات  ملکم خان وطالبوف ومفاد روزنامه های قانون ، اختر ، حبل المتین ، صور اسرافیل ، دانشکده ، تجدد تبریز ، نمونه ای ازادبیات دوره ی بیداری وتجدد ادبی است.

« در زمان مظفرالدین شاه ادبیات سیاسی جلوه گاه عقاید وعواطف وادراک اجتماعی روزگار خود می باشد ودر میان آنها چند رساله ی هوشمندانه ، برخی منظومه های شیوا پاره ای آثارطنز خوب ، مقداری جزوه ومقاله ، به چشم می خورد مانند :« طبایع الاستبداد » نوشته ی عبدالرحمان کواکبی ترجمه عبدالحسین میرزا « حقوق ووظائف ملت وهم دردی » از میرزا اسماعیل مهدوی اصفهانی « ندای غیبی یا تازیانه ی عبرت » شرف ایران وافتخار ایرانیان « نوشته ی شیخ هاشم کاظمینی »( عبد الکریم ذاکر حسن ص 330 )

زین العابدین مراغه ای کتاب « ابراهیم بیگ » رانوشت وآن را سرمشق ساده نویسی معرفی کرد :« باسواد وبی سواد بتوانند عبارات اورا تمیز دهند ودرمطا لعه اش ماحصل کلام را فهم نمایند.»(محمد باقر مؤمنی )                                                                       

 ازنوشته های سیاسی این عصر می توان از « کتاب احمد یا سفینه ی طالبی » عبدالرحیم طالبوف  نام برد . قسمتی از نثر کتاب چنین است : « انسان ، آن روز انسان شد ؛ که لفظ چون وچرا گفتن وماهیت هر چیزی راجستن گرفت ، آنان که آزادیشان ازدست رفت اگر منتظر بشوند شبه مقصود را نمی کند پس در سر حفظ حریت باید مرد و زحمت انتظار را نکشید .»(همان ص 28)

چرند و پرند دهخدا نیز نمونه ای از نثر و طنز سیاسی است که در عین ساده گویی ، منظور خود را القا می کند.

« جند اثر جدید ترجمه شذه این عصر نیز شایان اهمیتند.از جمله سرگذشت تلماک ، منطق الوحش، بوسه عذرا ، غرایب عواید ملل»که مجموع اینها شامل موضوع هایی در سیاست عقلی، حقوق طبیعی ، آزادی سیاسی، نهضت ملی ،آزادی و بحث و انتقاد اجتماعی می باشند.» (عبد الکریم ذاکر حسن ص 32)

 

شعرای این دوره:

1-                 شاعران سیاسی دوره ی مشروطه چند گروهند . با اینکه هدف مشترکی دارند اما روش مقابله و روش زندگی آنها با هم متفاوت است . از جمله ی این شعرا ملک الشعرای بهار است که روزنامه ی نو بهار را تأسیس کرده افکار و عقایدش را به آن وسیله ابراز می کند .« بهار و روزنامه اش در خدمت حزب تندرو دموکرات قرار داشتند که هدف خود را استقلال از شمال تا جنوب اعلام کرده بود. اشعار و مقالاتش در انتقاد از کارهای دولت و سیاست های استعماری همسایگان تأثیر محلی داشت.»( محمد علی سپانلو 1369 ص 265       )                                                                               

  بهار ایران دوستی را از فردوسی به میراث برده است و عشق به آزادی و دموکراسی را از مشروطه»    ( همان ص 258)

  بهار در عین اینکه وطن پرست است و همواره از استقلال میهن دفاع می کند اهل مماشات هم هست و آشتی ناپذیری عارف و عشقی را ندارد. رضا شاه را هم می ستاید و در حضور او قصاید قرایی قرائت می کند که به خاطر او ساخته است حتی زمانی که در زندان به سر می برد ،باز هم دست از مداحی بر نمی دارد و همواره منتظر نظر لطف شاه می ماند:

«یاد ندارد کس از ملوک و سلاطین                 شاهی چون پهلوی به عز و به تمکین

فرق  بلندش  دهد  جمال  به  فرقد                   پر  کلاهش  دهد  فروغ به  پروین» ( همان ص 375  )                                                                                                            

اما گاه نیز به شکلی ایهام گونه از وضع موجود انتقال می کند که هم خود را تبرئه می کند ،و هم حرفش را می زند .«در آغاز سال 1303در موافقت اکثریت وکلای مجلس با موضوع جمهوریت ، مقالات مخالف عشقی ، باعث مرگش می شود و مقالات فرخی یزدی هم پرونده ای برایش می گشاید اکما بهار در ضمن دفاع از مواضع این دو ، دست به یک شاهکار مطبوعاتی می زند . او در روزنامه ی ناهید که وظیفه یسردار سپه است ، مسمطی در ستایش جمهوری چاپ می کند ، که کلمات آغازین مصرع ها جداگانه بیت دیگری تشکیل می دهند که نکوهش جمهوری است:

«جمهوری »ایران چو بود عزت احرار                       « سردار سپه مایه ی»حیثیت احرار

کاین صحبت اصلاح وطن نیست که جنگ است     «ننگ است»که ننگین شود این نیت احرار»

                                                                                                    (همان ص 282 )

« بهار برای خود جهانی دوگانه اختیار کرده است که پیرامون یکی را ابهام و طنز و تمثیل ، حصار محافظ کشیده و از چشم نامحرم پنهان ساخته و در دیگری ، جهان خصوصیش ، گزارش حساسی از وضع روزگار ، حرص قدرت حاکم به پول و ملک ، سرکوب مردم و تشریح اوهام و خرافات عمومی را می نگارد»( همان ص 299  )                                                                                                            

در سایه ی همین جهان خصوصی است که از دربار اظهار بیزاری و خود را از اتهام سازش مبرا می کند:

گر فروشم کتاب در بازار                به که خوانم قصیده در دربار » ( همان ص 312)

2-                 علامه دهخدا نیز با اینکه رسما شاعر نیست و غلبه با آثار نثر و تحقیقی اوست،اشعار سیاسی و اجتماعی با ارزشی دارد که یکی از آنها مسمطی است که در کشته شدن میرزا جهانگیر خان صور اصرافیل سروده و« بسیاری از ادیبان آنرا نخستین نمونه ی شهر نو به حساب می آورند:

ای مرغ سحر چو این شب تار                       بگذاشت ز سر سیاهکاری

            وز نفخه ی روح بخش اسحار                       رفت از سر خفتگان خماری

            بگشود گره ز زلف زر تار              محبوبه ی نیلگون عماری

            یزدان به کمال شد پدیدار                  واهریمن زشت خو حصاری

یاد آر ز شمع مرده یاد آر...» ( دهخدا (مقدمه لغت نامه)ص290)

کاملا پیداست که واژه های به کار رفته در این مسمط حاکی از فضای ظالمانه ی حاکم بر جامعه است و می توان این شعر را اثری سیاسی دانست.

3-                 از دیگر شعرای این عصر ادیب الممالک فراهانی است که او را می توان بنیانگذار وطنیات و اشعار سیاسی دانست:

چند کشی جور این سپهر کهن را                    چند بکاهی روان و خواهی تن را

گر زن و فرزند را به خصم سپردی                بر تن خود پوش رخت دختر و زن را

هر که ز حب الوطن نیافت سعادت                  بسته به زنجیر ننگ گردن تن را

این چکامه در هنگام معاهده یشوم 1915سروده شده تا مردم را به لغو آن تهییج کند» (اسماعیل تاج بخش ص 15)                                                                                

4-                 میرزاده عشقی نیز از شاعران متجدد این عصر است که حرف های خود را در روزنامه ی قرن بیستم به چاپ می رساند . عشقی دوران کوتاهی از عمر خود را به همراه عارف قزوینی در ترکیه گذرانده است و با تجدید و اصلاحات آشناست.

«در زمینه ی روزنامه نویسی روزنه ای که عشقی به ادبیات مغرب زمین داشت از یک سو و فوریت و ضرورت چالش های سیاسی از دیگر سو او را وا می دارد که دشنام های عامیانه را چاشنی استدلال سیاسی و تصویر های فرنگی مآب کند. اشارت معدود عشقی به تولستوی و داروین و مارکس و شاهد مثال آوردن از اندیشمندانی که با معیار های تثبیت شده و مندرس در افتادند یکی از وجوه فرنگی مآبی اوست‌» ( همان ص 201    )                                                                                            

زبان خشن اما انعطاف پذیر او یارای پرداختن به مضامین غیر شعری را دارد و کلمات روزمره را بی پروا به کار می برد اما«تفاوت بارز زبان عشقی با زبان روزنامه های سیاسی – ادبی معاصرش این است که زبان او دارای بعد ادبی است و از لحظات دراماتیک برخوردار است» ( محمد علی سپانلو 1369 ص 165)

خاکم به سر ز غصه به سر خاک اگر کنم    خاک .طن که رفت چه خاکی به سر کنم

آوخ کلاه نیست وطن تا که از سرم           برداشتند فکر کلاهی دگر کنم

من آن نیم که یکسره تدبیر مملکت        تسلیم هرزه گرد قضا و قدر کنم» ( همان ص 198)

« عشقی یک چریک ادبی است و عصیانگری که نماینده ی رمانتیسم انقلابی و آرمانخواهی خیال انگیز جوانان است » ( همان ص 21)

5-                 یکی دیگر از شعرای مطرح این عصر ، سید اشرف الدین گیلانی است که اشعار خود را در روزنامه ی سیاسی نسیم شمال به چاپ دمی رساند . سادگی زبان و همراهی با زبان مردم کوچه و بازار ، او را در میان مردم محبوب کرده بود و روزنامه اش در همه جا دست به دست می گشت و مردم اشعارش را برای هم می خواندند . اشعار او زهر دیگر مبارزان را ندارد اما ئدر آمادگی ذهنی مردم بسیار مؤثر بوده است .اشعار او بیشتر راجع به فقر و تنگدستی ، مذهب لزوم باسواد شدن زنان وگاه به مسخره گرفتن مستشاران خارجی وخیانتکاران داخلی است وهمیشه با طنز ومسخرگی  همراه است وامثال وحکم در آثار اوبه فراوانی به چشم می خورد وازاین نظر می توان اورا متمایز دانست :

 

 

« ای نهنگ السطنه ای صدورو الا مرحبا                 می کنی در کشتن ملت تقلا مرحبا

نه به سید رحم کردی نه به ملا مرحبا                 نه معمم از توراضی نه مکلا مرحبا

بارک الله مرحبا صد بارک الله مرحبا »(حجت اله اصیل ص 73)                                           

6- فرخی یزدی معروف به « شاعر دهان دوخته » اشعارش رادر روزنامه ی طوفان چاپ می کرد .« شعر فرخی همچنان که آوازه گر دوموکراسی وستاینده ی ملت بود به سوی زمینه دیگری پرداخت که مفهوم سیاسی عدالت باشد . اواینمفهوم رابه الفاظ گوناگون به مثابه پشتیبان آزادی در شعرهایش نقش می زند از این رودر اثر عدالت نه تنها رهنمودی اخلاقی ، بلکه اشاره ای است به یک برنامه اجتماعی » (محمد علی سپانلو 1375( شهر شعر فرخی ص 8 )

فرخی در شعر جدید ایران صاحب مکتب است ودر دیوانش فهرستی ازاصلاحات سیاسی که بیشتر آنها توسط خود اووازعالم روزنامه نگاری به شعر فارسی پاگشا شده به چشم می خورد . منفعت صنفی ، جنگ اصناف ، توده ی زحمتکش ، صلح کل ، حربه ی وحشت وترور ، فرشته ی صلح ، بیرق سرخ مساوات ، انقلاب خونین ، انقلاب کامل ، صنف ارتجاعی ، جنگ اقتصادی ، مسلک آ زادی ....» (محمد علی سپانلو 1369 ص 429  )

« آن زمان که بنهادم سر به پای آزادی          دست خود زجان شستم ازبرای ْآزادی

باعالم تکفیر صنف ارتجاعی باز          حمله می کند دائم بر مبنای بر بنای آزادی

فرخی زجان ودل می کند دراین محفل         دل نثار استقلال جان فدای آزادی » ( همان ص 470)

« فرخی مسلک حزبی راانتخاب می کند وتا آخر عمر بیشتر آثارش رابر گرد یک آرمان طبقاتی شکل می دهد »  ( همان ص 21    )                                                         

7-     عارف قزوینی ، شاعری کع اورا بیشتر با تصنیف هایش می شناسیم . کار بزرگ عارف تحول عظیمی است که در ترانه سرایی پدید آورد .« اوگرچه در بساط استبداد قاجار ، بسیار چریده است اما می داند که برای اداره ی کشور ، نالایق وپوشالی اند :

مرد و زن قجر بود این فرقشان که هست

                                              آن مملکت خراب کن این دل خراب کن » ( همان ص 245)

« عارف وعشقی با دریافت عاطفی خویش در انقلاب شرکت کردند : آرمان اصلی هر دو، وطن وآزادی بود اما فرایافت منظمی از طبیعت سیاست وحرکت نیروهای مادی نداشتند آنان به رغم آشنایی هایشان با حیدر خان وپسیان ومقالات عشقی درباره ی مارکس ومارکسیسم ، انقلابیون امی بودند اما سخنانشان مفهوم ومحبوب مردم روزگارشان شد .» ( همان ص 18)

« هزار سال پس ازفردوسی باادبیات مشروطه یکبار دیگر ایران پرستی به ادبیات ایران باز می گردد وعارف این بخت را دارد که برازنده ترین پرچم دار احیای این روح تاریخی باشد . در ابتدا شاعر طرز بیان دیرینه را با تعابیر نوزاد سیاسی در هم می آمیزدمثلا پس ازکودتای محمد علی شاه قاجار علیه مجلس شورای ملی وطناب انداختن چند تن از آزادی خواهان شعر عاشقانه ی عارف بدین گونه اصطلاحات رایج زمان خود را بیان می دارد :

رها نکرد دل از زلف خود به استبداد

                             گرفت وگفت تومشروطه ای طناب انداخت »( همان ص 36   )                                                                                           

« عارف زندگی دوگانه ای داشت ودر حین مبارزات سیاسی روزانه ، شب رابه عشرت می گذارند وچنانکه از شعرهایش برمی آید با چهار دختر ناصرالدین شاه روابطی پنهانی داشته است » ( همان ص 33)

یکی ازمعروفترین شعرهای اوشعری است که به یادگار بازگشت مشروطیت سروده است ودر آن عملا ، زبان رابه خدمت مفاهیم سیاسی گرفته است :

« پیام دوشم ازپیر می فروش آمد                       بنوش باده که یک ملتی بهوش آمد

هزار پرده زایران درید استبداد                       هزار شکر که مشروطه پرده پوش آمد

زخاک پاک شهیدان راه آزادی                بین که خون سیاوش چه سان به جوش آمد

     برای فتح جوانان جنگجو جامی                زدیم باده وفریاد نوش نوش آمد »

                                             ( محمد علی سپانلو  1275 (شخر شعر عارف )ص 45)                                         

8-     ایرج میرزا ، مضامین عمده ی اشعار ایرج را می توان در این موارد خلا صه  کرد:

1-انتقاد از اوضاع سیاسی واجتماعی کشور 2- خرده گیری بر حجاب بانوان 3- تشویق جوانان به دانش اندوختن 4- توجه به تعلیم وتربیت کودکان 5- اظهار علاقه به مادر وحق شناسی او6- تشویق مردم به وطن پرستی 7- انتقاد زاهدان ربایی وفقیهان دروغین .

ویژگی مهم اوسادگی لفظ ومعنی است ومایه ای در طنز که در آثارش دیده می شود شعرش را خواندنی وموثر کرده است :

« نقاب دارد ودل رابه جلوه آب می کند نعوذ بالله اگر چهره بی حجاب کند .

فقیه شهر به رفع حجاب مایل نیست                      چرا که هر چه کند حیله در حجاب کند .

چونیست ظاهر قرآن به وفق خواهش او            رود به باطن وتصویر ناصواب کند ..» (محمد استعلامی ص 358)

9- ابوالقاسم لاهوتی : « این شاعر نیز همانند عارف وعشقی وفرخی ازگویندگانی است که تبحر وتعمق زیاد در علوم ادبی ولغات عرب که قدما برای یک ادیب آن همه ضرور می دانستند ؛ ندارد. واین عدم تبحر به سود اوتمام شده زیرا سخنان اورا لطف وشیرینی وسادگی بخشیده ودر دسترس همگان قرار داده است . او پیش از آنکه شاعر باشد مرد سیاست است »  ( یحیی آرین پور ص 498    )                                                                          

« در زمینه کالبد وقالب سازی در شعر ، یکی از ابتکارات لاهوتی کاربرد پویای مستزاد است به شیوه ای که باز تابنده ی آهنگ طبیعی خطابه باشد . لاهوتی در مر حله ی شروه کارش از پیشروانی است که با جرات ومداومت ، عناصر تبلیغی مسلکی رابا غزل فارسی در آمیختند خطوط اصلی این در آمیختگی در شعر او عبارتست از: تشویق ایرانیان به عنوان وارثان یک فرهنگ کهن به کست استقلال ملی 2- حمله به سرمایه وترغیب رنجبران به اتحاد وحزبی شدن 3- انتقاد از دولت ودین وترغیب مردم به مخالفت با نهادهای کهنه .4- مذمت ومحکوم کردن مالکان وفئودالها وترغیب دهقانان به قیام واتحاد با کارگران که متحد طبیعی آنها هستند .5-ترغیب زنان به احقاق حقوق فردی واجتماعی خویش » ( محمد علی سپانلو 1369 ص 496)

ازاشعار اوست :

« گرگ این مرتبه در جامه ی میش آمده است   دزد با اسلحه ی ملت وکیش آمده است

خصم شورابه هجوم آمده اورا بزنید              بشتابید وبیایید وعدورابزنید

بدتر ازخصم رفیقان دورورابزنید                  دیگر ای بی شرفان دست کشید از شورا

کشور فعله ودهقان نبود صید شما » ( همان ص 502 )                                                       

ازدیگر شعرای این دوره می توان به پروین اعتصامی ، ادیب الممالک فراهانی ، خلیل صبری و.... اشاره کرد که معرفی آنان بحث رابه درازا می کشد در بخشهای بعدی مقاله به آثاری ازبرخی ازشعرای دیگر این دوران اشاره شده است .

 

ویژگی های ادبی این دوره :

1-     سادگی زبان و دوری ازصنایع ادبی در نظم ونثر : ازنمونه های زیبای نثر این دوره باید ازچرند وپرند دهخدانام ببریم که با مقاله های طنز آمیز که همراه با نقد سیاسی واجتماعی است صفحاتی نو، در روزنامه نگاری ایران گشوده است . دهخدا اولین کسی است که لحن رادر فارسی به کار گرفت وحرف همه ی شخصیت های اجتماعی رابا زبان خودشان روی کاغذ آورد نه با زبان نویسنده . او باهمین زبان ساده ، اوضاع سیاسی واجتماعی رادر قالب گفت وگوهای دونفره به شکلی کنایی بازگو می کند :

« مردی که ، یک من ریش توی روش است ببین دیروز به من چه می گوید ، می گوید « دولت می خواهد این قشون راجمع کند مجلس راتوپ ببندد. خدا یک عقلی به تو بدهد یک پول زیاد به من ، آدم برای یک عمارت پی وپاچین در رفته ازپشت دروازه ی طهران تا آن سر دنیا اردو می زند ؟ آدم برای خراب کردن یک خانه پوسیده عهد سپهسالاری آن قدر علی بلند ، علی نیطه ، لبویی ، جگرکی ، مشتی ، فعله وحمال خبر می کند ؟

به به ......» ( دهخدا(چرند و پرند) ص 126)

« کبلا باقر ! بله آقا چه خبر ؟ هیچ آقا            چیست این غلغله ها ؟ غلغل نی پیچ آقا

تازگی حاجی بلال آمده از شهر حلب       حرفها می زند از فرقه ی مشروطه طلب

پس یقین آن سگ بی دین عملش قلابی است

ایها الناس بگیرید که ملعون بابی است ....» ( حجت اله اصیل ص 81       )                                      

2-     کاربرد واژه های عامیانه وکوچه بازاری : در این ویژگی نیز دهخدا وسید اشرف الدین پرچمدار هستند ودر آ ثار دیگران کمتر ازاین نوع واژه هایی چون « بچه مچه » ، « طهرون » ، « عقل ومقل » ، « گوش بزنگ » ، « ننه جون » ، « گشنه » ، « صلات ظهر » ، « خاص وعوم » ،« پیرزنه » ، « لات ولوت » و.....در اشعار نسیم شمال شاهدی براین مدعاست . اما گاه در آثار دیگران نیز چنین واژه هایی دیده می شود مثلا در این ادبیات از بهار جمله های « نوش جانت » «مزد شستت » ، جمله های عامیانه اند ، که تا پیش ازاین رواج نداشته است .

« ای محمد خان به دژبانی فتادی نوش جانت             آبروی تازه زااز دست دادی نوش جانت

در حضور پهلوی اردنگ خوردی مزد شستت      هی کتک خوردی وهی بالا نهادی نوش جانت » ( بهار ص 523)

و در این شعر میرزاده ی عشقی واژه های «کلا نمدی » و« روش » :

« شهر فرنگ است ای کلانمدی ها              موقع جنگ است ای کلا نمدی ها

خصم که از رو نمی رود توببین روش   آهنگ وسنگست ای کلا نمدی ها » (سپانلو 1369 ص 195 )      

                                           

3- آمیختگی واژه های قدیم وجدید : با ورود واژه های سیا سی جدید ، شعرای سبک قدیم ، این دورا در هم آمیخته واشعاری نووطنزوار ساختند در شعر عارف بیشتر نمود این ویژگی رامی بینیم در ادبیات زیر واژه های « نرگس » و « زلف » ، « پیر می فروش » ، « سلطنت حسن »، « ای پسر » واژه های پیش ازمشروطه اند واین واژه ها : ئ« انقلاب » ،« کابینه ی زلف »، « سرمایه دار » ، « ملت »، « مشروطه »، « احزاب »، « جمهور » مربوط به پس از مشروطیت وانقلاب ادبی است :

« مملکت چو نرگست خراب است                    چاره ای خرابی انقلاب است »

                                                                                   ( عارف قزوینی ص 408)

« کاش کابینه ی زلفت شود از نشانه پریش          کاو پریشانی ما جمله مهیا دارد» ( همان ص 214)                                       

«چه ها گذشت ززلفت به دل چه می دانی         به کارگر چه زسرمایه دار می گذرد »(همان ص 239

« پیام دوشم ازپیر می فروش آمد            بنوش باده که یک ملتی به هوش آمد »

هزار پرده زایران درید استبداد             هزار شکر که مشروطه پرده پوش آمد

زخرقه بازی احزاب  دل در آن سرزلف       گذار شانه بر آن طرح مشکل افتاده

سلطنت حسن را دوام وبقایی             نیست مباش ای پسر مخالف جمهور » ( ذاکر حسن ص 52  )                                                      

4-     ریختن طرح نو در قالب های قدیم شعری : بیشتر شعرایی که پیش از مشروطه ، شاعر بودند دراین هنگام ، افکار تازه ی انقلابی خود رابا همان قالبهای شعر قدیم بیان می کردند. یکی ازاین شاعران ، بهار است که در قالب قصیده وغزل ومسمط، افکار سیاسی واجتماعی رابیان می کند :

« از خدا بیگانه ام خواندند اندر مرز طوس          از خدا بیگانگان ، اما به پیغمبر ، نبود»

                                                                               ( سپانلو 1369 ص 265 )

فرخی یزدی نیز که غزلهای عاشقانه می سرود دردوران مشروطه غزل رااین چنین می سراید :

« در کف مردانگی شمشیر می باد گرفت           حق خود رااز دهان شیر می باید گرفت

تاکه استبداد سر در پای آزادی نهد                دست خود بر قبضه ی شمشیر می باید گرفت»

                                                                                      ( ذاکر حسن ص 50    )                                                    

5-     کاربرد ضرب المثل وکنایه در شعر یا نثر : در این ویژگی نیز اشرف الدین گیلانی در اشعارش ودهخدا در چرند وپرندش ، مشترکند . دهخدا همانطور که ساده وعامیانه اززبان مردم عامی می نویسد ، مثل ها وکنایاتی را که آنها ناخودآگاه در گقتارشان برای فهم بیشتر مطلب به زبان می آوردند : آگاهانه وارد نوشته می کند :

  «میدانی که اگر برنجی کلاهمان توهم می رود » ( دهخدا( چرند و پرند)ص20    )    « .... چه دردسر بدهم استخوانها خرد کرده ، دود چراغها خورده تاحالا به این مقام رسیده ...» ( همان 68).« کلاه توی هم رفتن واستخوان خردکردن و دود چراغ خوردن » هر سه کنایه ومثل است که در میان کلام عوام ، زیاده دیده می شود .

مثال شعری این ویژگی رابه وفور در دیوان اشرف الدین گیلانی می توان یافت امثالی چون :

« شتر درخواب بیند پنبه دانه » ( اصیل ص -134   ) 

 «شنیدن کی بود مانند دیدن »(همان ص 165   )        

  « زبان سرخ سر سبز میدهد برباد»( همان 205     )                

  و« بزک نمیر بهار میاد خربزه باخیار میاد » (همان 320)     

   هریک مصراعی تکرار شونده در میان بنده های مسمط است .

6- هنر فدای سیاست : در برخی اشعار ، چنان فضای سیاسی حاکم شده است که دیگر از دقایق شعری خبری نیست وتنها قالبی منظوم باقی مانده است که غیر از القای بحثی سیاسی هدف دیگری ندارد نمونه ای از آن ، این ادبیات خلیل صبری است :

« به معرض عمل آمد زحرف حد اینک مرام هیئت اصلاح وحزب رادیکال

سیاست وشعب اقتصاد وامر قضا                بیافت در سنوات اخیر استقلال

نموده بود به غبن امتیاز نفت جنوب            حقوق حقه ی یک ملت جوان پامال » ( ذاکر حسن ص 42 )

واین قطعه از وحید دستگردی :

« منفجر گشت  چو نارنجک حراق اروپ صلح را کنگره بشکست وپراکنده کلوپ

شد بدل زمزمه صبح به آوازه ی توپ         حق برون نامد جز از دهن توپ کروپ

گشت یکپارچه آتش همه اقطار فرنگ »( همان 58)                                                           

در این دوشعر اگر بتوان به زور تشبیه واستعاره ای پیدا کرد، بهیچوجه نمی توان لطافت وزیبایی شعر را هم دید واز آن لذت برد .

7- رساندن منظور به واسطه ی طنز وهجو : چرند وپرند دهخدا سرتاسر ، دارای این ویژگی است وهمچنین بیشترین اشعار سید اشرف الدین در شعر ایرج میرزا نیز می توان نمونه های خوبی از طنز وهجو پیدا کرد . در شعر معروف « تصویر زن» ایرج میرزا نوعی هجووتعریض به عقیده عموم درباره حجاب را می بینیم .

بالجمله تمام مردم شهر                          در بحر گناه می تپیدند

درهای بهشت بسته می شد                     مردم همه می جهنمیدند»( استعلامی 361)

 

مضامین رایج سیاسی

1-     یکی از مضامین پر بسامد این دوره «مشروطه» است . مشروطه موضوع روز است همه یا موافق آنند یا مخالف و یا بر سر چگونگی با هم اختلاف دارند و چه خونها که بر سر این اختلاف ، نریخته است . بنابراین جایی نیست که سخن مشروطه در میان نباشد و خواه نا خواه به روزنامه و مقاله و دیوان شعر نیز کشیده می شود . بیشترین شعر مشروطه را در دیوان سید اشرف الدین می توان یافت که از تولد تا مرگ مشروطه و حتی در هنگام بیماری آن نیز رهایش نکرده از تمام لحظات آن شعر ساخته است:

«مجلس فاتحه بر پا سازید                قاری خوب مهیا سازید

از عسل شربت و حلوا سازید این سخن را همه انشا سازید

رحمه اله علی مشروطه» ( اصیل ص263)

و نمونه ای از شعر ادیب الممالک فراهانی :

« امروز که حق را پی مشروطه قیام است    بر شاه محمد علی از عدل پیام است

این طبل زدن زیر گلیمت نکند سود      چون تشت تو بشکسته و افتاده ز بام است» 1 تاج بخش ص 24                                    

و این شعر از سید مهدی ملک حجاری (قلزم)

« شد ز یمن قدوم مشروطه               وضع قانون برون ز حد و شمار » (مجلسی 378)

2-     مضمون دیگری که در شعر این دوره فراوان دیده می شود ، «آزادی»است و دلیل آن این است که هدف مردم از عوض کردن نظام حاکم ، رسیدن به آزادی است و نظام مشروطه یا جمهوری پلی است برای عبور از استبداد به سوی آزادی.بنابر این در کنار شعر مشروطه، نام آزادی هم به زبان می آید.از جمله شاعرانی که برای آزادی شعر سروده ، فرخی یزدی است:

«قسم به عزت و قدر و مقام آزادی            که روح بخش جهان است نام آزادی

نای آزادی کند چون نی نوای انقلاب          باز خون سازد جهان را نینوای انقلاب»

                                                  ( سپانلو 1375  (شهر شعر فرخی)ص 26-28  )                       

و همچنین است یحیی دولت آبادی :

« ای جوانان وطن نوبت آزادی ماست       روز عیش و طرب و خرمی و شادی ماست»

                                                                                                 ( مجلسی 531)

3- مضمون دیگر «وطن» است که از زمان فردوسی تا مشروطه، نامی از آن نبود. از زمانی که فردوسی با تمام وجودش می سرود که:«چو ایران نباشد تن من مباد»

دیگر کسی از وطن یاد نکرد زیرا شاعران یا مداح بودند که در خدمت شاه، قد و بالای او را وصف می کردند و یا حکیم و فیلسوف بودند و در بند قدیم و حادث وذات وصفات ، اسیر انقلاب ادبیروطه وطن را به یاده شهدا آورد . در این زمان نه شاه لایق تعریف بود ونه از حکمت وفلسفه چیزی عاید ملت شده بود وتنها چیزی که برای این ملت مانده بود خاکی بود که می توانستند به آن افتخار کنند واز بربا د رفتن آن نگران باشند. عارف قزوینی ازاولین کسانی است که وطنیات را به شعر راه داد خوده اودر این باره می گوید :«من بی وطن آن روست که شعروسرودهای وطنی ساختم دیگران در فکره خود سازی بودند وکاره شعروشاعری به افتضاح کشیده بود » ( سپانلو 1375(شهر شعر عارف) ص 171  )                           

عارف در وصف وطن اشعاره زیادی دارد که به ذکره دونمونه اکتفا می شود :

« اندر وطن کسی که ندارد وطن منم       آن کس که هیچ کس نشود مثله من منم

اندر لحد کسی که بدرد کفن به تن        از بهره آن وطن که نشد آن من منم »( همان 170)

برای سره کلنل محمد تقی خان پسیان سروده است :

« این سر که نشان سرپرستی است       وامروز رها زقیده هستی است

بادیده عبرتش ببینید            این عاقبت وطن پرستی است » (سپانلو1369 ص 74  )                                                        

ازدیوان میرزاده عشقی :

« شراب مرگ خورم برسلامتی وطن         به جاست گرکه بدین مستی افتخارکنم »

                                                                                         ( همان ص214)

ملک الشعرای بهار نیز در موقعه التیماتوم روس در مورده توقف اصلاحات سروده است :

« هان ای ایرانیان ایران اندر بلاست       مملکت داریوش دستخوش نیکلاست

مرکز ملکه کیان در دهن اژدهاست       غیرت اسلام کو جنبش ملی کجاست

برادران رشید این همه سستی چراست    ایران مال شماست ایران مال شماست » ( همان ص 267 )                                        

4- مضمون « آزادی قلم » نیز در اشعار سیاسی گویان مشروطه دیده می شود

ازجمله در شعری از محمود تندری (صمصام السلطنه )

« در اولین شرائطه مشروطه گشته قید      آزادی زبان وقلم بهره خاص و عام

اما نبوده شرط که هرکس قلم گرفت        دستش قلم کنندونهندش به پای دام » ( ذاکر حسن ص 25)

وفرخی یزدی هنگامی که به عنوان نماینده یزد به مجلس راه می یابد و او را منزوی می کند چنین می سراید :

« تا قلم نگردد آزاد ازقلم نمی کنم یاد » ( سپانلو1375(شهر شعر فرخی)ص10  )          

5-موضوع مورد توجه دیگر « مجلس ووکلا » هستند که آن هم مربوط به مشروطه است وتمام قوانین وتصمیمات از زیره دست وکلا واز در مجلس بیرون می آید بنابراین رکن اساسی در سیاست است . هجووتعریض به این دو فراوان در اشعار دیده می شود که نمونه هایی از آن را مثال می آوردم :

میرزاده عشقی :

« این مجلس چهارم به خدا ننگ بشر بود       دیدی چه خبر بود

هر کار که کردند ضرر روی ضرربود          دیدی چه خبر بود » ( داکر حسن ص 60 )

از عارف قزوینی :

« خوابند وکیلان وخرابند وزیران          بردند به سرقت همه سیم و زر ایران

مارا نگذارند به یک خانه ی ویران           یارب بستان داد فقیران زامیران »

                                                                   (سپانلو 1369 ص 128  )                              

ازسید اشرف الدین گیلانی:

« مقصدوکیلان را عاقلانه سنجیدیم      مشرب وزیران را عالمانه فهمیدیم

خاک پاک ایران را عارفانه گردیدیم    هر چه را نباید دید ما یکان  یکان دیدیم » ( اصیل ص 145)

6-«جمهوری » نیزدر این دوره واژه ی پربسامدی است که گاه همراه مشروطه وگاه به تنهایی رخ مینمایاند که آن هم موافقان و مخالفانی دارد :

سید اشرف الدین ، از مخالفان جمهوری است وجمهوری خواهان را به محاکمه می کشد :

« آخر ای هموطنان صحبت جمهور چه بود  در کف بی خبران مشعل بی نور چه بود

اندرین مجلس غوغای کروکور چه بود      یااز این گفته ی جمهور ، منظور چه بود

نه به آن شوری شوری نه به آن بی نمکی » (همان ص 90)

عارف قزوینی اما با حکومت جمهوری موافق است وآن را می ستاید :

« کنون که می رسد از دور رایت جمهور                  به زیر سایه ی آن زندگی مبارک باد

      پس از مصیبت قاجار عید جمهوری           یقین بدان بود امروز بهترین اعیاد »

                                                                    (سپانلو 1375(شهر شعر غارف) ص294)

7- حضور بیگانگان در سیاست داخلی ایران موجب شده بود که نام واعمال آنان جزو مضامین شعری درآید .

در جای جای دیوان شعری این دوران نام انگلیسی وروس ، مرنالد و شوستر آمریکایی و پاریس دیده می شود .

عارف قزوینی در حمایت از شوستر آمریکایی شعری می گوید واو را مهمان ایران می داند ورفتن اواز ایران رابرباد رفتن ایران می شمارد :

« گر رود شوستر ازایران ، رود ایران برباد ( حبیبم )

                                              ای جوانان مگذرید که ایران برود » ( همان ص 64)

واشرف الدین گیلانی در جنگ جهانی اول از ستم کاریهای روس ها در آذربایجان می گوید :

« خصم اگر آغاز هتاکی کند        روس در تبریز سفاکی کند

گر نظام الملک بی باکی کند      ملت تبریز راشاکی کند

صبر کن آرام جانم صبر کن » ( اصیل 121)

 وبه امید صلح روس وآلمان ومهربانی انگلیس چنین به خود نوید می دهد :

« بعد ازاین منسوخ می گردد جفا        روس با آلمان کند صلح وصفا

انگلیس آید سر عهدووفا             توبکش به چشم خود سرمه خفا ....» ( همان ص 121)

وهمچنین ایرج میرزا ازپیمان روس وانگلیس می گوید :

« گویند که انگلیس با روس              عهدی بسته است تازه امسال

کاندر پلتیک هم در ایران              زین پس نکنند هیچ اهمال

افسوس که کافیان این ملک          بنشسته وفارغند ازاین حال

                 کز صلح میان گربه وموش              برباد رود دکان بقال » ( حائری ص 79 )

گذشته ازاین مضامین ، هجووطنز وتعریض به شاه وشرح نابسامانی اوضاع ومضامین شعارگونه هم دراشعار وآثار منثور به فراوانی یاد می شود که ذکرآن در حوصله ی این مقاله نمی گنجد .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نتیجه :

  انقلاب مشروطه براثر تغییراتی که در نظام حکومتی پدید آورد نظام ادبی را هم دگرگون ساخت بطوری که مضامین رایج شعری که وصف زلف وخط وخال وابروی یار وحشمت وجاه پادشاه بود تبدیل شد به مضامین انقلابی وسیاسی . وزبان علمی وادبی به یک باره شکسته شده زبان عامیانه وعاری از تکلفات لفظی رایج شد واین زبان هم به خدمت تفکرات جدید گرفته شد که عبارت بود از آزادی سیاسی واجتماعی ، تجددخواهی ، مبارزه با خرافات ، ظلم ستیزی ، وطن پرستی و در یک کلام ،دیگر حسن شعر در کذب بودن آن نبود بلکه راستی و واقع نگری اساس کار بود وشعر ونثری مورد توجه واقع می شد که هدف دار باشد و پیچیدگی های لفظی مانع فهم معنایش نشود .

ویژگی های این نوع شعر در این موارد خلاصه می شود:

سادگی زبان ودوری ازصنایع ادبی در نظم ونثر، کاربرد واژه های عامیانه وکوچه بازاری ، آمیختگی واژه های قدیم وجدید، ریختن طرح نو در قالب های قدیم شعری ،کاربرد ضرب المثل وکنایه در شعر یا نثر، هنر فدای سیاست ،رساندن منظور به واسطه ی طنز وهجو.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع :

1-     آرین پور ، یحیی ، از نیما ، تا روزگار ما ، تاریخ ادب فارسی معاصر ، انتشارات زوار – چاپ اول 1374

2-     استعلامی ، دکتر محمد ادبیات دوره ی بیداری ومعاصر ، انتشارات توس ، 2535

3-     اصیل ، حجه اله ، برگزیده وشرح اشعار اشرف الدین حسینی گیلانی ( نسیم شمال ) انتشارات فرزان 1382

4-     بهار ، ملک الشعرا، دیوان اشعار ، به کوشش مهرداد بهار _ انتشارات توس 1368

5-     تاج بخش ،دکتر اسماعیل ، گزینه ی اشعار ادیب الممالک فراهانی انتشارات قطره 1374

6-     حائری ، سید هادی ، دیوان ایرج میرزا ، انتشارات جاویدان 1364

7-     دهخدا ، علی اکبر چرند وپرند – ناشر : کانون معرفت ، چاپ سوم تهران 1373

8-     دهخدا ، علی اکبر مقدمه ی لغت نامه ، موسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران 1373

9-     ذاکر حسن ، عبدالکریم ، ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیت از استقرار مشروطیت تا خلع قاجار ( 1285 – 1304 )

10- سپانلو، محمد علی چهارشاعر آزادی ( جستجودر سرگذشت وآثار عارف قزوینی ، بهاره عشقی وفرخی یزدی ) انتشارات نگاه ، چاپ اول 1369

11- سپانلو ، محمد علی شهر شعر عارف ، انتشارات علمی ، چاپ اول 1375

12- سپانلو محمد علی ، شهر شعر فرخی ، انتشارات علمی چاپ اول 1375

13- عارف قزوینی دیوان اشعار

14- مجلسی ، محمد ، سخنوران نامی ایران در تاریخ معاصر

15- محجوب ، محمد جعفر ایرج میرزا ، نشر اندیشه 1353 چاپ سوم

16- معین ، محمد چهار مقاله ای نظامی عروضی ، انتشارات امیر کبیر چاپ دهم 1369

17- مومنی ، محمد باقر ، ادبیات مشروطه ، متن سخنرانی 24 آذر 1352 آمفی تئاتر دانشکده فنی دانشگاه تهران ، انتشارات گلیشایی 1352